Śmiełów

Śmiełów – osada w Polsce, w województwie wielkopolskim, w powiecie jarocińskim, w gminie Żerków. Miejscowość jest siedzibą sołectwa Śmiełów, w którego skład wchodzą również miejscowości Brzóstków, Gąsiorów i Rozmarynów.

Charakterystyka

Współrzędne geograficzne: 52°06′33,8″N, 17°34′15,5″E

Leży ok. 19 km na północ od Jarocina, nad Lutynią, na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Baza wypadowa w Szwajcarię Żerkowską.

Warto zobaczyć

Miejscowość znana z Muzeum im. Adama Mickiewicza mieszczącego się w klasycystycznym pałacu, w którym latem 1831 r. przebywał Adam Mickiewicz. Do pobytu Mickiewicza w Śmiełowie nawiązał w swoim utworze Czaty śmiełowskie Jacek Kaczmarski. W Śmiełowie nakręcono wiele scen do filmu fabularnego Wilczyca (1982, reż. M. Piestrak).

W muzeum zgromadzone są obrazy, rzeźby, druki i wyroby rzemieślnicze związane z Adamem Mickiewiczem. Osobne pokoje poświęcono Panu Tadeuszowi i Dziadom, a także odwiedzającym pałac Mickiewiczowi i Henrykowi Sienkiewiczowi, oraz ostatnim właścicielom pałacu - Józefowi i Marii Chełkowskim. Do muzeum należy również zabytkowy park otaczający pałac, wraz z pomnikiem Adama Mickiewicza i Ogródkiem Zosi.

Pałac na planie podkowy o rozpiętości skrzydeł ok. 43 m składa się z klasycystycznej, na planie prostokąta zbudowanej willi, połączonej półkolistymi galeriami z oficynami. Korpus główny poprzedzony czterokolumnowym portykiem tzw. wielkiego porządku. Inspiracją dla architekta Stanisława Zawadzkiego była Villa Badoer we Frata projektu Andrea Palladio. Oficyny przykryte tzw. mansardowym dachem krakowskim (kolankowym). Z harmonijną, klasycystyczną fasadą kontrastuje nieregularny, dość chaotyczny układ wnętrz pałacu, np. ośmioboczny salon występujący ryzalitem w fasadę ogrodową, do którego brak bezpośredniego połączenia z klatki schodowej. W podziemiach, pod salonem, mieści się ośmioboczna sala o sklepieniu kolebkowym z lunetami, która służyła jako pomieszczenie do zebrań loży masońskiej. Innym elementem symboliki masońskiej jest tak zwany "ołtarz" w klatce schodowej.

Dekorację malarską wnętrz powierzono braciom Franciszkowi i Antoniemu Smuglewiczom. Na uwagę zasługuje program ikonograficzny salonu owalnego (nawiązania do Illiady Homera) oraz, w salonie błękitnym, cykl fresków o tematyce rustykalnej imitujących malarstwo pompejańskie.

Oficyna zachodnia mieściła pokoje gościnne, podczas gdy wschodnia, z oddzielnym wejściem od ogrodu, zawierała kuchnię. Przynajmniej część innych budynków gospodarczych (stajnia, wozownia, spichlerz) była również zaprojektowana przez Zawadzkiego. W otoczeniu pałacu był dobrze utrzymany park krajobrazowy.

Syn Andrzeja – Hieronim Gorzeński, uczestniczył w kampanii rosyjskiej Napoleona jako adiutant marszałka Louisa Davouta. Po powrocie do Śmiełowa zajął się prowadzeniem majątku, który zasłynął między innymi z hodowli koni. Działał również w wielu organizacjach patriotycznych.

Historia

Śmiełów, dzięki swemu położeniu tuż nad granicą oddzielającą zabory rosyjski i pruski, wykorzystywany był jako punkt przerzutowy ludzi i literatury stosowanej w działalności niepodległościowej w Królestwie Polskim w zaborze rosyjskim. Znaczenie to wzrosło po wybuchu powstania listopadowego. Między innymi tu, w Śmiełowie zatrzymał się na kilka tygodni sierpnia 1831 r. Adam Mickiewicz usiłując przedostać się do powstańców w Kongresówce.

Po wygaśnięciu rodu Gorzeńskich w 1887 r. zadłużony majątek kupił Franciszek Chełkowski. Chełkowscy zmodernizowali gospodarstwo, a w samym pałacu urządzili kolekcję pamiątek związanych z Mickiewiczem i jego pobytem w Śmiełowie, jednocześnie realizując ideę "domu otwartego", który, aż do wybuchu wojny odwiedziło wiele wybitnych postaci ze świata kultury i polityki m.in. Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Wojciech Kossak, Ludwik Puget, Ludomir Różycki i Władysław Tatarkiewicz.

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 r. Niemcy po wkroczeniu do Wielkopolski, usunęli Chełkowskich i zajęli ich majątek wraz z pałacem. Po wyzwoleniu, w 1945 r., pałac splądrowano i podzielono na mieszkania. Później mieściła się tu szkoła, a w 1970 r. Muzeum Narodowe w Poznaniu przejęło pałac i po przeprowadzeniu remontu otworzyło tu w 1975 r. oddział – Muzeum im. Adama Mickiewicza w Śmiełowie.

Gdzie dalej

W pobliżu Śmiełowa znajdują się następujące miejscowości, które mogą być kolejnym punktem podróży:

Pyzdry – miasto królewskie, lokowane w 1257, znane z bitwy Polaków z Krzyżakami w 1331 i wygranej bitwy oddziałów powstańczych powstania styczniowego 1863 z armią rosyjską. W latach 1817-1918 najdalej na zachód wysunięte miasto Imperium Rosyjskiego; siedziba muzeum regionalnego,
Miłosław – miasto znane z największej bitwy stoczonej w trakcie powstania wielkopolskiego 1848 (Wiosna Ludów), pierwszego pomnika Juliusza Słowackiego na ziemiach polskich z 1899 oraz jako miejsce wręczania Nagrody Kościelskich – polskiej nagrody literackiej, przyznawanej od 1962 przez Fundację im. Kościelskich, dawnych właścicieli miasta. Położone częściowo na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego,
Bugaj – miejscowość znana z zabytkowego Zameczku Myśliwskiego "Bażantarnia" z XIX wieku, położona na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego,
Winna Góra – miejscowość związana z Janem Henrykiem Dąbrowskim – generałem, uczestnikiem insurekcji kościuszkowskiej, twórcą Legionów Polskich we Włoszech, który zmarł i spoczywa w tej miejscowości. Barokowy pałac z lat 1760-1770 oraz barokowy kościół św. Michała z 1766 z kryptą Dąbrowskiego,
Czeszewo – miejscowość znana z zabytkowego drewnianego kościoła św. Mikołaja z 1792, dawnej karczmy z XVIII wieku i leśniczówki z końca XIX wieku; położona na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego,
Września – miasto powiatowe znane ze strajku dzieci wrzesińskich - strajku uczniów w latach 1901-1902, skierowanego przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw modlitwie i nauce religii w języku niemieckim; siedziba muzeum regionalnego.

Turystyka

Przez Śmiełów przebiega szlak rowerowy czarny, łączący Żerków przez Raszewy, Brzóstków, Nową Wieś Podgórną, Czeszewo i Winną Górę z Miłosławiem.