Beskid Żywiecki

Widok z Hali Boraczej na zbocza szczytu Prusów

Beskid Żywiecki - pasmo górskie na pograniczu Polski i Słowacji. Znajduje się na styku trzech krain etnograficznych: Żywiecczyzny, Kysuc i Orawy. Jego najwyższym szczytem jest Babia Góra (1725 m n.p.m.) zaliczana do Korony Gór Polskich.

Granice

W literaturze turystyczno-krajoznawczej obszar Beskidu Żywieckiego jest pojmowany jako teren rozciągający się od doliny górnej Soły i fragmentu doliny Kisucy na zachodzie, po doliny górnej Skawy i górnej Raby na wschodzie. Północną granicę stanowi linia kolejowa Żywiec – Jeleśnia – Sucha Beskidzka, a południową wyznaczają doliny Bystrzycy oraz Białej i Czarnej Orawy. Ze względu na opadający po słowackiej stronie teren Orawy podobny rzeźbą do kotliny niektórzy rozdzielają to pasmo na dwie części: Beskid Żywiecko-Kisucki (partia zachodnia) oraz Beskid Żywiecko-Orawski (partia wschodnia).

Dojazd

Jadąc z północnej Polski w okolice Węgierskiej Górki, do granicy i przejścia w Zwardoniu prowadzi S1. Łączy się ona na wysokości Żywca z drogą wojewódzką 945 odchodzącą na wschód do Jeleśni i Korbielowa. Na Przełęczy Glinne działało niegdyś przejście graniczne do Orawskiej Półgóry skąd szlak ten zmienia nazwę na droga krajowa 78 (słow. Cesta I/78). Dla osób z wschodniej części kraju najlepiej kierować się na Kraków, potem na przejście w Chyżnem (DK7) kawałek przed którym znajduje się Jabłonka.

Warto zobaczyć

W związku z migracją na te tereny wołoskich pasterzy ze wschodu, izolacją społeczności góralskiej żyjącej wśród gęstych lasów i na skrzyżowaniu szlaków z Krakowa, Górnego Śląska oraz Wiednia wytworzyła się tutaj niesamowita kultura. Jej pozostałościami są zabytkowe drewniane domostwa obecne jeszcze w każdej wsi, obiekty sakralne, bacówki, karczmy (w Jeleśni i Suchej) czy kapliczki.

Wyjątkową częścią tej leżącej głównie w Małopolsce krainy jest tzw. Trójwieś Beskidzka, licznie zamieszkana przez ewangelików i rozlokowana na południu Śląska Cieszyńskiego. Zbliżona bardziej do kręgu etnograficznego zachodniego rozwijała się zachowując gwarę cieszyńską, stroje i tradycje w sąsiedztwie wsi zamieszkiwanych przez górali żywieckich. Dlatego naprawdę interesująca będzie wizyta w Muzeum Koronki w Koniakowie prezentująca wielowiekowe tradycje rękodzielnicze jakie zanikły w polskich Karpatach, a tutaj dalej są pielęgnowane i wciąż zachwycają. Będąc w okolicy nie sposób ominąć Izbę Pamięci Jerzego Kukuczki w Istebnej opowiadającej o miłości syna czarnej ziemi (pochodził z Katowic) do gór, która zaowocowała wieloma trudnymi wyprawami, a zakończonymi tyloma sukcesami od Alaski, aż po Himalaje. Cała pasja dawała nadzieję wielu Polakom w trudnym czasie przemian ustrojowych, a także otworzyła kraj na eksplorowanie wysokich gór innych kontynentów. Pozostając w tej samej miejscowości warto zajrzeć do ludowych muzeów - Chata Kawuloka czy związanego z okolicą drzeworytnika i malarza Jana Wałacha. Choć Istebna to część Beskidu Śląskiego, wizyta tam na pewno odda wspólny charakter obu pasm i odkryje przed przyjezdnymi wiele ciekawych historii.

Przechodząc bardziej na południowy wschód dociera się do Rajczy, gdzie natrafić można na piękny zespół pałacowy. Obiekt przekształcony w szpital, choć zmienił przeznaczenie dalej ma zachowane cechy zabytkowej rezydencji. Nieopodal niego znajduje się Kościół św. Wawrzyńca i cmentarz legionistów–uczestników I wojny światowej. Wykonany w bardzo oryginalnym stylu z pewnością zaciekawi fanów historii. Kolejnym świetnym miejscem dla pasjonatów wydarzeń minionego stulecia jest Węgierska Górka. W pierwszych dniach kampanii wrześniowej stoczono tu potyczkę z Niemcami i Słowakami, która przybrała charakter równie dramatycznej walki jak nad polskim morzem. Stąd miejscowość określa się Westerplatte południa. Pozostałością po tych trudnych bojach są liczne bunkry. Spośród nich na największą uwagę zasługuje schron „Wędrowiec” pełniący funkcję małego muzeum. Prócz niego niewiele ma do zaoferowania wieś, warto jednak przespacerować się Aleją Zbójników, bulwarami nad Sołą, zobaczyć amfiteatr czy dawną łaźnię Odlewni Żelaza.

Wchodząc w górskie doliny, do odległych od zgiełku wsi ciekawą może się okazać wizyta w Żabnicy. Liczne są tam jeszcze drewniane domy, a wiekowa jest też kaplica z dzwonnicą czy Kościół MB Częstochowskiej. Ostał się tu też fort "Wąwóz" związany z obronnym kompleksem Węgierskiej Górki. Podobny charakter do Żabnicy ma Sopotnia Wielka, która leży na uboczu wśród gęstych lasów. Na płynącej tam rzece Sopotnia natrafić można na najwyższy w Beskidach, a tym samym województwie śląskim wodospad. Jest on pomnikiem przyrody i ma 12 metrów. Innym walorem przyrodniczym, docenionym nawet przez NASA jest przestrzeń nieba nad miejscowością, którą objęto zakazem naruszania ledowymi lampami ulicznymi i wysokimi konstrukcjami. Daje to możliwość cieszenia oka świetnymi widokami gwieździstego nieba, jakie można podziwiać w tutejszym obserwatorium astronomicznym. Dla fanów kosmosu organizuje się też corocznie Festiwale Ciemnego Nieba.

W Milówce szeroko znanej w Polsce za sprawą braci Golec na zainteresowanych małomiasteczkową architekturą czeka skromny rynek, kościół parafialny, posiadające charakter skansenu Muzeum "Stara Chałupa" oraz jeden z dwóch w powiecie cmentarz żydowski. Niedawno zrewitalizowany został Park Gminny ciągnący się wzdłuż Soły, w którym działa park linowy. W charakterze ogrodu botanicznego, na ustroniu Milówki działa Leśny Gród. Należący do bardzo otwartych i ciekawie odkrywających świat roślin ludzi, posiadający oprawę bajkowej krainy z pewnością zainteresuje najmłodszych.

Najwięcej do zaoferowania ma w regionie Żywiec. Z pewnością każdy słyszał o wodzie z tutejszych górskich potoków, festiwalu "Męskie Granie" czy piwie. Co do tego ostatniego choć dziś produkcja złotego trunku zdążyła ulec większej mechanizacji i wielu reformom od XIX wieku, dalej dla przybyłych wizyta w Muzeum Browaru pozostanie zaskakującą wycieczką. Założona w 2006 roku placówka zdążyła gościć już milion osób, a oprócz degustacji czy widoku kadzi na turystów czekają pokazy filmów, makieta browaru, dawne butelki i ich szatę graficzną, markowe akcesoria, plakaty, drukarnia, kręgielnia, a nawet wagonik na surowiec do warzenia piwa. Poza samym piwowarstwem Żywiec silnie związany jest z Habsburgami. Ród ten pozostawił po sobie pamiątkę w postaci Starego i Nowego Zamku, potocznie zwanego pałacem. Wokół nich rozciąga się wielki Park Zamkowy założony w stylu krajobrazowego ogrodu angielskiego. Blisko nich przy rynku stoją ratusz, XV-wieczna Konkatedra Narodzenia NMP oraz kamienna dzwonnica wzniesiona po pożarze miasta (1721) w miejscu dawnej drewnianej. Co warto dodać codziennie o 12:00 rozbrzmiewa hejnał miejski słyszalny wśród urokliwych wąskich uliczek Śródmieścia, a dla wypoczywających aktywnie przy naturze wzdłuż Soły i Koszarawy rozciągają się kilometry ścieżek spacerowo-rowerowych prowadzących do plaży nad Jeziorem Żywieckim czy widokowego wzniesienia Grojec.

Zmierzając dalej na wschód u zbiegu wód Sopotni i Koszarawy znajduje się Jeleśnia. Wizytując w centrum od razu uwagę zwraca drewniana gospoda Stara Karczma. Stojąca przy rynku od XVIII wieku należy do ostatnich tego typu zabytków w Polsce. Podobnie jak Karczma "Rzym" w Suchej Beskidzkiej ulokowana na szlaku handlowym pełniła rolę miejsca biesiad, punktu noclegowego na długich trasach, wozowni, ale i centrum życia wsi gdzie stykały się wszystkie warstwy społeczne. Blisko, w cieniu rozłożystych pomnikowych drzew stoi barokowa świątynia pw. Świętego Wojciecha.

Widząc Babią Górę w pobliżu nie sposób ominąć ją bez poświęcenie jej chwili uwagi. W jej cieniu w dolinie Skawicy rozciąga się najdłuższa wieś Polski - Zawoja. Letniskowa, nie skażona jak Zakopane, ale posiadająca klimat oferuje zimą stoki narciarskie i kolej linową na Mosorny Groń, w lecie zaś szereg miejsc do zwiedzania. W przysiółku Markowa działa Skansen im. Józefa Żaka, który tworzą obecnie trzy chałupy, kapliczka, kuźnia i wolno stojąca piwnica ze spichlerzem, prezentujące tradycyjne drewniane budownictwo Babiogórców. Inną placówką o charakterze wystawowym jest Muzeum Babiogórskiego Parku Narodowego. Izba edukacyjna przedstawia szereg roślin i zwierząt okolicznych gór, ze względu na historię obiektu także wystrój izb góralskich (czarnej i białej), oryginalnych sprzętów używanych w gospodarstwach domowych, panoramę Babiej Góry (środowisko wodne, szczyty masywu, szlaki itd.) oraz zbiory lokalnych twórców ludowych w galerii "Pod Cylem".

Poza polską częścią pasma warto zawitać do Orawskiej Półgóry będącej jedną z największych miejscowości na północy Słowacji. Częścią wsi jest osada Slana Voda, której nazwa nawiązuje do leczniczych źródeł jakie znane są tutaj od średniowiecza. W XIX wieku miejsce to rozsławił i umiłował narodowy poeta i słowacki dramatopisarz Pavol Országh posługujący się pseudonimem „Hviezdoslav”. Jego imieniem nazwano Gajówkę na Równi (Gajówka Hviezdoslava) pod Babią Górą, gdzie mieści się obecnie muzeum jemu poświęcone.

Pozostając u południowych sąsiadów warto zawitać do Klina nad Jeziorem Orawskim. W drodze do Żubrohławy z Namiestowa znajduje się obszar torfowisk i podmokłych łąk, chroniony jako Klinské rašelnisko. Jest to jeden z niewielu takich krajobrazów kotlin podgórskich zachowany w takim stanie, co więcej udostępniony turystom i wzbogacony o wieże obserwacyjne. Osoby religijne mogą udać się pod neoklasycystyczny Kościół św. Antoniego czy pomnik Chrystusa mierzący 9,5 m ulokowany na widokowym wzgórzu Grapa.

Miejscowości

Schroniska górskie

Schroniska turystyczne i bacówki PTTK:

Schronisko PTTK na Wielkiej Raczy,
Schronisko PTTK na Przegibku,
Bacówka PTTK na Rycerzowej,
Bacówka PTTK na Krawcowym Wierchu,
Schronisko PTTK na Hali Rysiance,
Schronisko PTTK na Hali Lipowskiej,
Schronisko PTTK „Chata Baców” w Korbielowie,
Schronisko PTTK na Hali Boraczej,
Schronisko PTTK na Hali Miziowej,
Schronisko PTTK na Markowych Szczawinach,
Schronisko PTTK na Hali Krupowej.

Chatki studenckie:

„Skalanka” – pod Skalanką w Grupie Wielkiej Raczy,
„Chałupa Chemików” – w dolinie Danielki w Grupie Wielkiej Raczy,
„Chata na Zagroniu” – pod Zapolanką w Grupie Lipowskiego Wierchu i Romanki,
„Adamy” – pod Solniskami w Paśmie Jałowieckim,
„Lasek” – pod Łoskiem w Paśmie Jałowieckim.

Bazy namiotowe:

„Głuchaczki” – na przełęczy Głuchaczki w Grupie Mędralowej,
„Hala Górowa” – na polanie Hala Górowa w Grupie Pilska,
„Przysłop Potócki” – na przełęczy Przysłop Potócki w Grupie Wielkiej Raczy,
„Madejowe Łoże” – w dolinie Bębeńskiego Potoku w Paśmie Orawsko-Podhalańskim.

Schroniska prywatne:

„Zygmuntówka” – na przełęczy Klekociny w Paśmie Jałowieckim,
„Słowianka” – na polanie Hala Słowianka w Grupie Lipowskiego Wierchu i Romanki,
„Dobrodziej” – w dolinie Sopotni pomiędzy Grupą Lipowskiego Wierchu i Romanki a Grupą Pilska.

Schroniska słowackie:

Chataskiej Półgórze u podnóży Babiej Góry,
Chaty na Raczy – grupa czterech obiektów na zboczu Wielkiej Raczy, przy wyciągach narciarskich: Chata AVC, Chata Koliba, Chata Plemenár, Chata Čučoriedka.

Ochrona przyrody

Po polskiej stronie

Babiogórski Park Narodowy,
Żywiecki Park Krajobrazowy z dziesięcioma rezerwatami: Butorza, Gwaroniec, Oszast, Dziobaki, Lipowska, Muńcoł, Pilsko, Pod Rysianką, Romanka, Śrubita,
rezerwaty Bembeńskie, Na Policy, Rezerwat na Policy im. prof. Zenona Klemensiewicza

Po słowackiej stronie

Obszar Chronionego Krajobrazu Kysuce
Obszar Chronionego Krajobrazu Górna Orawa

Imprezy

Redyk - wyjście baców ze stadami owiec na wypas na górskich halach (redyk wiosenny), a także ich powrót z wypasu (redyk jesienny). Zwyczaj ten jest praktykowany od wieków w Korbielowie, w specjalnej oprawie ale na mniejszą skalę odbywa się także w Jeleśni. Obecni są górale w tradycyjnych strojach, można degustować wyroby mleczarskie, usłyszeć pieśni ludowe czy posłuchać prelekcji o kulturze wołoskiej. Wiosenne wyjście przypada na maj.

Męskie Granie - organizowany corocznie w formie letniej serii koncertów z udziałem polskich wykonawców muzyki rozrywkowej festiwal. Odbywa się na terenie Żywca, w Amfiteatrze pod Grojcem i jego głównym organizatorem jest producent piwa Żywiec. Od IV edycji na stale odbywa się w sierpniu (wcześniej także w lipcu i wrześniu).

Skowronkowy Jarzmin - podobnie jak nad Sołą w Zawoi odbywa się bardzo ważny w okolicy event gdzie przewodnim motywem jest muzyka. W atmosferze górskich łąk i widoków na Babią Górę na Hali Barankowej spotykają się artyści różnych nurtów. Od muzyki folkowej po alternatywną, w otoczeniu przyrody można wziąć udział w jam session, warsztatach, zatańczyć czy zwyczajnie zjeść jedzenie z ogniska. Wydarzenie w kalendarzu zajmuje kilka dni drugiej połowy sierpnia.

Hołdymas gazdowski - organizowany w Jeleśni i Węgierskiej Górce przez koła gospodyń wiejskich nawiązuje do dawnego zwyczaju podsumowującego sezon prac polowych. Górale przy dudach, skrzypcach i innych instrumentach biesiadowali i przygotowywali na spożycie owoców swojej pracy w zimie. Zawsze obecne są podczas obchodu hołdymasów kapele góralskie, panie z KGW przynoszą wypieki i sery, a nierzadko zobaczyć można ozdoby wykonywane podobnie jak przy dożynkach. Impreza corocznie przypada na pierwszy tydzień października.

Gdzie dalej