Powiat ząbkowicki

Powiat ząbkowicki – powiat w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, utworzony w 1999 r. reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Ząbkowice Śląskie. Powiat leży między Górami Bardzkimi, Sowimi i Złotymi, a Wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi, przecinany jest przez Nysę Kłodzką.

Informacje

Współrzędne geograficzne stolicy powiatu: 50°35′29,07″N 16°48′45,87″E

Region geograficzno-historyczny położony na terenie Przedgórza Sudeckiego ma bardzo bogatą historię: głównymi miejscowościami tego terenu były od najdawniejszych czasów miasta Ziębice - siedziba książąt ziębickich i Ząbkowice Śląskie, które administracyjnie i gospodarczo oddziaływały na okoliczne wsie.

Dogodne położenie czyni z powiatu ząbkowickiego ważny element w systemie europejskich powiązań: odległość od Warszawy i Berlina wynosi około 350 km, od Pragi i Drezna około 280 km, od Brna i Krakowa około 250 km; do Szczecina, Wiednia i Bratysławy jest niewiele ponad 400 km, do Gdańska około 600 km.

W skład powiatu wchodzą:

gminy miejsko-wiejskie: Bardo, Ząbkowice Śląskie, Ziębice, Złoty Stok
gminy wiejskie: Ciepłowody, Kamieniec Ząbkowicki, Stoszowice
miasta: Bardo, Ząbkowice Śląskie, Ziębice, Złoty Stok

Geografia

Powiat ząbkowicki leży w południowo-wschodniej części województwa dolnośląskiego, graniczy od zachodu z powiatem kłodzkim, dzierżoniowskim i strzelińskim na północy, nyskim w województwie opolskim na wschodzie i Czechami na południu. Główną rzeką przepływającą przez powiat jest Nysa Kłodzka.

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia powiatu ząbkowickiego wynosi 801,75 km² i zamieszkuje go 68 374 osób, zatem gęstość zaludnienia wynosi 85,28 osób/km².

Fragment "Księgi Henrykowskiej" z zaznaczonym pierwszym zdaniem w języku polskim

Demografia

W miastach mieszka 31 353 osoby (urbanizacja 45%), w tym 16 630 kobiet, na wsiach 38 291 osób, w tym 19 386 kobiet.

Historia

Z uwagi na sprzyjający klimat, żyzne gleby oraz położenie przy ważnych szlakach handlowych, w tym tzw. szlaku bursztynowym tereny obecnego powiatu ząbkowickiego były zamieszkane od wczesnego średniowiecza przez ludność polską, o czym świadczą licznie występujące nazwiska rycerzy i chłopów, a także nazwy miejscowości występujące w Księdze Henrykowskiej z XIII w.

Około 990 r. teren ziemi ząbkowickiej został przyłączony wraz z całym Śląskiem do państwa Mieszka I. Po dokonaniu podziału Polski na dzielnice testamentem Bolesława III Krzywoustego wchodziła ona w skład dzielnicy śląskiej, przyznanej najstarszemu synowi władcy - Władysławowi II Wygnańcowi który po konflikcie z młodszymi braćmi musiał uciekać do Niemiec, a na Śląsk po pewnym czasie wrócili jego synowie: Bolesław Wysoki i Mieszko Plątonogi, którzy dokonali podziału dzielnicy na dwa księstwa. Ziemia ząbkowicka dostała się pierwszemu z nich i weszła w skład księstwa wrocławskiego. Jego prawnukowi Henrykowi IV Probusowi przypisuję się założenie Ząbkowic Śląskich.

Po śmierci Probusa w 1290 r. ziemia ząbkowicka przeszła pod panowanie jego krewnego - Bolka I Surowego, który zmarł w 1301 r., a terytorium jego księstwa po krótkim okresie współrządów jego synów, zgodnie z panującym zwyczajem uległo podziałowi w 1322 r. W ten sposób powstało księstwo ziębickie, które swoim obszarem objęło właściwie cały obszar współczesnego powiatu ząbkowickiego. Pierwszym jego władcą został książę Bolko II ziębicki.

W latach 1327-1329 król czeski Jan Luksemburski zmusił do złożenia hołdu lennego większość książąt śląskich, w tym władcę ziębickiego. Bolko II początkowo próbował oprzeć się zamiarom czeskiego króla, jednak ostatecznie uległ jego naporowi i w 1336 r. złożył mu hołd lenny.

Od samego początku rządy Piastów ziębickich nie były pomyślne dla regionu a ich księstwo należało do najbiedniejszych na Śląsku. Przedmiotem ich zastawów stały się m.in. Ząbkowice Śląskie, które w 1351 r. zostały sprzedane królowi czeskiemu za 6 000 grzywien praskich groszy. W tym samym roku Ząbkowice zostały stolicą utworzonego wówczas dystryktu miejskiego (niem. Weichbild Frankenstein), który był pierwowzorem powstałego w XVIII w. samodzielnego powiatu ząbkowickiego.

W 1428 r. po śmierci ostatniego księcia Jana Ziębickiego, który poległ w walkach z husytami księstwo zostało włączone bezpośrednio do Korony Czeskiej a w Ziębicach utworzono kolejny dystrykt miejski, który obejmował również okoliczne wsie.

W 1454 r. księstwo wraz z Ząbkowicami odkupił Jerzy z Podiebradów, namiestnik i wielkorządca Czech, późniejszy król czeski. Od tego momentu aż do 1569 r. panowała w nim z niewielkimi przerwami dynastia Podiebradów. Jej najwybitniejszym przedstawicielem był Karol I Podiebradowicz (1511-1536), który przeniósł siedzibę księstwa do Ząbkowic, gdzie rozpoczął budowę pierwszego na Śląsku renesansowego Zamku w Ząbkowicach Śląskich.

W 1569 r. księstwo znalazło się ponownie pod bezpośrednim panowaniem czeskim. 30 maja 1570 r. stany księstwa ząbkowickiego złożyły w Pradze hołd lenny cesarzowi Maksymilianowi II Habsburgowi za co ten wynagrodził je nadając im konstytucję krajową, w której zapewnił przestrzeganie wszystkich dotychczasowych przywilejów oraz przyrzekł, iż nigdy nie zostaną zastawione lub sprzedane. Księstwem w imieniu władcy miał zarządzać mianowany starosta. Nad przestrzeganiem konstytucji miał czuwać specjalnie powołany do tego celu sąd krajowy, składający się ze starosty, opatów klasztorów cysterskich w Henrykowie i Kamieńcu, czterech przedstawicieli rycerstwa miejscowego i po dwóch przedstawicieli mieszczan z Ziębic i Ząbkowic. Cesarz ustanowił ponadto pieczęć urzędową z herbem księstwa (okręgu) ziębickiego i okręgu ząbkowickiego.

W 1740 r. wojska pruskie pod bezpośrednim dowództwem króla Fryderyka II Wielkiego niespodziewanie zajęły Śląsk rozpoczynając trwające do 1763 r. wojny śląskie. Na mocy pokoju wrocławskiego z 11 czerwca 1742 r. większa cześć Śląska (w tym ziemia ząbkowicka) oraz ziemia kłodzka zostały przyłączone do Prus.

Władze pruskie rozpoczęły reorganizację administracji wywodzącej się jeszcze ze średniowiecza, dzieląc dotychczasowe księstwa na powiaty. Na terenie księstwa ziębickiego powołano do życia powiat ząbkowicki (Landkreis Frankenstein) i powiat ziębicki (Landkreis Muensternberg), których granice pokrywały się z dotychczasowymi dystryktami miejskimi.

Taki stan rzeczy przetrwał do 1932 r., od 1 listopada 1932 r. zaczął funkcjonować na tym obszarze tzw. Wielki Powiat Ząbkowicki.

Powiat Ząbkowicki został zajęty przez oddziały radzieckie w maju 1945 r. pod koniec tego miesiąca zaczęła działać tutaj polska administracja, a w grudniu tego samego roku powołano urząd starostwa powiatowego.

Powiat Ząbkowicki w granicach niemal nie zmienionych sprzed II wojny światowej, wchodząc w skład województwa wrocławskiego istniał do 1975 r., kiedy to w wyniku reformy administracyjnej zlikwidowano duże województwa i powiaty, wprowadzając w ich miejsce podziału dwuszczeblowy: gmina-województwo. Ziemia ząbkowicka znalazła się w granicach województwa wałbrzyskiego. Nowy podział przyniósł ze sobą marginalizację ziemi ząbkowickiej leżącej na obrzeżach województwa oraz degradację Ząbkowic Śląskich, które z ośrodka o znaczeniu regionalnym stały się jedynie siedzibą jednej z gmin.

Od początku lat 90. XX w. trwały pracę nad nową reformą administracyjną Rzeczypospolitej Polskiej, która po burzliwych debatach została zakończona w 1998 r. reaktywacją powiatów w Polsce. Zgodnie z pierwotnymi założeniami rządu Jerzego Buzka został przywrócony powiat ząbkowicki w granicach sprzed 1975 r. Reforma weszła w życie 1 stycznia 1999 r.

Turystyka

Szlaki Piesze na terenie powiatu ząbkowickiego

Bardo - Złoty Stok - Radochów (zielony),
Przełęcz Kłodzka - Bardo - Srebrna Góra - Przełęcz Woliborska (odcinek Europejskiego Szlaku Długodystansowego E3 Atlantyk - Morze Czarne) (niebieski),
Srebrna Góra - Przełęcz Woliborska (czerwony),
Srebrna Góra - Nowa Wieś Kłodzka (czerwony),
dookoła Srebrnej Góry (żółty),
Kamieniec Ząbkowicki - Ożary (niebieski),
Ząbkowice Śl. - Przełęcz Tąpadła (zielony),
Ząbkowice Śl. - Przełęcz Srebrna (zielony),
Ząbkowice Śl. - Henryków - Zakrzowskie Wąwozy (niebieski),
Ziębice - Chałupki - Paczków (żółty),
Ziębice - Zakrzowskie Wąwozy (czerwony),
Błotnica - Złoty Stok - Jawornik Wielki (odcinek Głównego Szlaku Sudeckiego im. M. Orłowicza Świeradów - Paczków) (czerwony),
Złoty Stok - Chwalisław - Bystrzyca Kłodzka (czarny),
Bardo - Ząbkowice Śląskie - Stolec - Kamieniec Ząbkowicki PKP (żółty).

Szlaki rowerowe

Ziemia Ząbkowicka to miejsce gdzie znakomicie spędzisz czas na "dwóch kółkach", bez względu na to czy zaczynasz przygodę z rowerem, czy szukasz wymagających, a nawet ekstremalnie trudnych tras MTB. Znajduje się tu ok. 450 km oznakowanych tras rowerowych:

EuroVelo 9 - zwany też Szlakiem Bursztynowym (R9)

Jeden z 12 paneuropejskich, długodystansowych szlaków rowerowych - EuroVelo 9 z Gdańska do Puli w Chorwacji na długości ok. 40 km przebiega przez teren Ziemi Ząbkowickiej (Grodziszcze - Rudnica - Jemna - Srebrna Góra - Mikołajów - Brzeźnica - Potworów - Przyłęk - Kamieniec Ząbkowicki - Śrem - Topola - Błotnica).

Europejski Szlak Cysterski (ER 8)

Trasa o długości 45 km zaczyna się w Henrykowie, prowadzi przez Ziębice, Kamieniec Ząbkowicki, Suszkę, Bardo i Opolnicę. Następnie wkracza na teren powiatu kłodzkiego

Trasa "Między Złotem a Srebrem" (odcinek Trasy Podziemnych Atrakcji Euroregionu Glacensis)

Szlak rowerowy dł. ok. 45 km. Prowadzi ze Złotego Stoku przez Mąkolno, Ożary, Dzbanów, Przyłęk, Potworów, Brzeźnicę do Srebrnej Góry, a następnie przez Jemną, Kolonię Grodziszcze w kierunku podziemnych atrakcji Gór Sowich. Trasy MTB zostały wytyczone na obszarze, Gór Złotych, Bardzkich i Sowich. Wielkim atutem tych terenów są leśne, szerokie, szutrowe dukty, wcinające się w głębokie jary. Nie brakuje tu również technicznych, krętych, kamienistych odcinków o urozmaiconych profilach.

Jako bazę wypadową proponuję jedno z trzech "rowerowych miast": Złoty Stok, Bardo bądź Srebrną Górę. Znajdziemy tam noclegi o zróżnicowanym standardzie i dodatkowe atrakcje ściągające na Ziemię Ząbkowicką wielu turystów. Kopalnia Złota i Leśny Park Przygody - Skalisko w Złotym Stoku, malowniczy Przełom Nysy Kłodzkiej w Bardzie i monumentalny zespół fortyfikacji górskich zwanych Twierdzą Srebrnogórską - to miejsca, które zawsze warto odwiedzić. Można się również zatrzymać w jednym z kilkunastu gospodarstw agroturystycznych znajdujących się w malowniczo położonych górskich wioskach.

Trasy narciarskie zimą

"Wokół Ostrogu" (zielona) o długości 2,1 km - start z Małej Przełęczy Srebrnej.
"Wokół Donżonu" (czerwona) o długości 3,4 km start z Małej Przełęczy Srebrnej (trasa narciarsko-rowerowa).
"Dziewięć Buków" (niebieska) - o długości 5,5 km - start z Wiszącego Mostu górną Wojenną Drogą - powrót dolną Wojenną Drogą (trasa narciarsko- rowerowa).

Turystyka przygodowa na Ziemi Ząbkowickiej

Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej w Srebrnej Górze - www.srebrna.com
Kortunal w Srebrnej Górze - www.kortunal.com
Kopalnia Złota w Złotym Stoku - www.kopalniazlota.pl
Leśny Park Przygody "Skalisko" w Złotym Stoku - www.skalisko.eu
Folwark Leszczynówka - www.leszczynowka.pl

Informacja turystyczna

Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej ul. Św. Wojciecha 5/1 57-200 Ząbkowice Śląskie tel. 74 815 74 01 e-mail: pcit@zabkowice-powiat.pl www.ziemiazabkowicka.pl Czynne poniedziałek - piątek od 8.00 do 15.30

Strona www powiatu: http://www.zabkowice-powiat.pl/