Złoty Stok

	Złoty Stok;
	Złoty Stok widok na rynek
	Herb
	Informacje
Państwo	Polska
Region	województwo dolnośląskie
Powierzchnia	7,73 km²
Wysokość	355 m n.p.m.
Ludność	3 004
Nr kierunkowy	+48 74
Kod pocztowy	57-250
	Strona internetowa

Złoty Stok

Złoty Stok – miasto leżące w Polsce, na Dolnym Śląsku, w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Złoty Stok.

Do miasta należy osiedle mieszkaniowe Osiedle Chemików, bogata dzielnica Humel oraz Kolonia Złoty Stok (Kolonia Żeromskiego i Kolonia Kasprowicza).

Lokomotywa akumulatorowa Gacek wykorzystywana do ciągnięcia pociągu z turystami w dawnej kopalni złota w Złotym Stoku

Informacje

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do ówczesnego województwa wałbrzyskiego.

Współrzędne geograficzne: 50°26'47"N, 16°52'59"E

Miasto położone jest u podnóża północnego krańca Gór Złotych, 355 m n.p.m., bezpośrednio przy granicy z Czechami.

Przez miasto przebiega ruchliwa droga krajowa nr 46, będąca jedynym wjazdem od wschodu do Kotliny Kłodzkiej oraz droga wojewódzka nr 390.

Złoty Stok jest najstarszym ośrodkiem górniczo-hutniczym w Polsce. Ostatnią kopalnię (rud arsenu) zamknięto w 1961 r. W ostatnich latach miasto straciło na znaczeniu jako ośrodek przemysłowy, równocześnie stając się ośrodkiem turystycznym znanym przede wszystkim z Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota

Historia

Ta średniowieczna osada górnicza powstała w związku z wydobywaniem w okolicy złota (odkryto ślady eksploatacji z X w.). Najstarsze dokumenty potwierdzające prawa miejskie Złotego Stoku datowane są na 1334 r., jednak nie wiadomo, kiedy faktycznie je uzyskał. Już w 1273 r. Henryk IV Probus zezwolił cystersom z Kamieńca Ząbkowicki na prowadzenie tutaj robót górniczych. W kolejnych latach miasto należało do Piastów śląskich i wchodziło w skład księstwa ziębickiego. W 1358 r. zostało wykupione przez Bolka II – księcia świdnickiego.

17 lutego 1491 r. Złoty Stok otrzymał herb, sztandar i rangę Wolnego Miasta Górniczego. Na początek XVI w. przypada szczytowy rozkwit górnictwa i hutnictwa złota oraz samego miasta. O gwałtownym rozwoju górnictwa świadczy zainteresowanie się nim najpotężniejszych wówczas w Europie domów handlowych i spółek górniczo-hutniczych Fuggerów, Turzonów, Welsów, Imhoffów.

W 1529 r. w Złotym Stoku było czynnych 145 kopalń i kilkanaście małych hut. 20 lat później liczba kopalń zwiększyła się do 190, ilość wydobywanej rudy przekraczała 30 000 t, a roczna produkcja złota osiągnęła 60 kg (max. 140 kg) co dawało ok. 8% produkcji złota w Europie.

W 1507 r. książęta ziębicko-oleśniccy bracia Albrecht i Karol założyli mennicę, biła ona do 1621 r. monety z wydobywanego tu złota.

W 1565 r. w szybie "Złoty Osioł" zginęło 59 górników, co zahamowało nieco rozwój kopalni.

W tym mniej więcej czasie do miasta przybył aptekarz Hans Scharffenberg, który rozpoczął uzyskiwanie arsenu z kopalnianych hałd otrzymując arszenik.

Od 1742 r. miasto wraz z całym Dolnym Śląskiem przeszło pod panowanie Prus. W 1857 r. liczyło 1800 mieszkańców, w 1905 r. 2064 osoby, z czego 99,8% stanowili Niemcy. 84% mieszkańców to katolicy, 16% - ewangelicy.

W 1900 r. miasto uzyskało lokalne połączenie kolejowe z Kamieńcem Ząbkowickim.

Od 1920 r. działała tu Śląska Szkoła Leśna (Schlesische Forstschule), jedyna poza Berlinem uczelnia posiadająca uprawnienia w kształceniu leśników.

Liczba mieszkańców wzrosła w r. 1939 do 2609.

W wyniku zakończenia II wojny światowej kapitulacją Niemiec, miejscowość została 8 maja 1945 r. bez walki zajęta przez wojska radzieckie, a potem przekazana polskiej administracji. Dotychczasową niemiecką ludność miasta wysiedlono za Odrę.

Głównym zakładem przemysłowym w Złotym Stoku po II wojnie światowej był zakład produkujący arsen i złoto zwany początkowo "Przemysł Arsenowy" potem "Kopalnia Arsenu Złoty Stok". W 1960 r. zamknięto kopalnię, tym samym skończył się prawie 700 - letni okres działalności górniczej w Złotym Stoku. Szacuje się że istniejące w tym czasie kopalnie wydobyły około 2 mln ton rudy, z której otrzymano około 10 ton złota i 126 000 ton arszeniku. W 1962 r. w zakładzie produkowano mączki kamienne i pigmenty, zmienił on nazwę na "Zakłady Górniczo-Chemiczne Złoty Stok" a w 1977 r. nazwę na "Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku".

W 1989 r. zlikwidowano pasażerskie połączenie kolejowe z miastem. W roku 1997 „powódź tysiąclecia” zniszczyła most kolejowy na Nysie Kłodzkiej uniemożliwiając także przewozy towarów.

Miasto jest niewielkim ośrodkiem przemysłowo-handlowym (Zakłady Tworzyw i Farb w Złotym Stoku, przemysł drzewny, usługi).

Miasto obecnie rozwija funkcje turystyczne – głównie dzięki udostępnieniu turystom w 1996 r. zespołu sztolni w Muzeum Kopalni Złota w Złotym Stoku.

Turystyka

Zwiedzanie Muzeum - Kopalni Złota

Złoty Stok zwany jest dzisiaj Miastem Złotej Przygody. Mało kto wie, że to niewielkie miasteczko, stanowi największe w Polsce złote zagłębie - znajduje się tu bowiem prawie jedna trzecia tego kruszcu w kraju. W ciągu 700 lat istnienia kopalni wydobyto w niej około 16,5 tony czystego złota. Oprócz tego cennego kruszcu wydobywano tu również arsen do produkcji arszeniku, którym podobno podtruwano nawet samego Napoleona Bonaparte. Na tutejszym złocie bogacili się książęta piastowscy, królowie czescy i węgierscy, jak też cesarze niemieccy i austriaccy.

Na własną odpowiedzialność zwiedza się Sztolnię Książęcą dawnej kopalni złota, ul. Staszica. Należy pamiętać o zaopatrzeniu się w ciepłą odzież, gdyż temperatura w kopalni jest niska, przez cały rok wynosi 7°C.

Do zwiedzania z przewodnikiem udostępniony jest 500-metrowy odcinek Sztolni Gertrudy, w którym można zobaczyć bogatą ekspozycję map i planów kopalni, dawne narzędzia górnicze i hutnicze, wystawę lamp górniczych, piec do wytapiania złota, a także „skarbiec” i laboratorium do produkcji arszeniku.

Sztolnia Gertrudy zawdzięcza swoją nazwę bohaterskiej kobiecie, która według legendy, po potężnym zawale w kopalni postanowiła sama dotrzeć do miejsca katastrofy i uratować swojego ukochanego męża. Niestety, zagubiła drogę w podziemnym labiryncie i została w nim już na zawsze. Podobno od tego czasu, gdy w kopalni zabłądził jakiś górnik, zawsze słychać było dziwne odgłosy kroków, które doprowadzały go do wyjścia. Nigdy jednak nikomu nie udało się zobaczyć tajemniczej osoby, wyprowadzającej górników. Mówiono wtedy, że to dobry duch Gertrudy przychodzi z pomocą i ratuje górnika.

W kopalni można ponoć spotkać gnoma Szarego, który pojawia się niespodziewanie z migoczącą lampą. Legenda głosi, że spojrzenie mu w oczy gwarantuje spełnienie marzeń. Jeśli jednak w oczy gnoma spojrzy człowiek zły, może zostać w kopalni na zawsze.

Największą atrakcją kopalni jest jedyny w Polsce podziemny wodospad w Sztolni Czarnej (również w ramach trasy z przewodnikiem) o wysokości 8 metrów.

Trasa prowadzi także przez „Chodnik Śmierci" w Sztolni Gertrudy, (w którym podobno wykonywano karę śmierci na górnikach podejrzanych o kradzież złota), ręcznie wykuwane średniowieczne wyrobiska oraz potężne komory pozostałe po wybraniu złotodajnych rud. Można również oglądać fragment tajemniczego chodnika, w którym pod koniec II wojny światowej Niemcy mieli ukryć skarby III Rzeszy (w tym słynną Bursztynową Komnatę i złoto Wrocławia).

Spragnieni wrażeń mogą zjechać z 8-metrowej zjeżdżalni i przejechać się podziemnym pomarańczowym tramwajem.

Oprócz standardowego programu zwiedzania, muzeum oferuje wiele atrakcji dodatkowych, m.in: podziemny spływ łodzią o historycznej nazwie Titanic, płukanie złota, wspinaczka na sztucznej ściance alpinistycznej i niekonwencjonalne zwiedzanie kopalni z fabułą (dla grup). Na zewnątrz znajdują się 2 muzea (minerałów i miasta)

Ciekawostka dla ceniących bezpieczeństwo i higienę pracy - w Kopalni Złota znajduje się jedyne bodaj w Polsce Muzeum Przestróg, Uwag i Apeli w którym zobaczyć można unikatową i niezwykle ciekawą kolekcję tabliczek z najróżniejszymi hasłami, instrukcjami i ostrzeżeniami - dorobek intelektualny kilku pokoleń BHP-owców. Szczególnie w pamięci pozostają złote myśli realnego socjalizmu, np.: „rolniku, nie myj jaj przed skupem” czy „wejście do toalety wyłącznie za okazaniem książeczki zdrowia”.

Jako odrębna trasa do zwiedzania (też z przewodnikiem) jest udostępniona tajemnicza Sztolnia Ochrowa (odkryta około 2012 roku) z chodnikiem upadowym i źródełkiem.

Sztolnie niedostępne

Do zwiedzania ekstremalnego jest dostępna Sztolnia Emanuela, a w okolicy istnieje jeszcze ok. 300 km niezbadanych lub mało poznanych chodników (sztolnie Lisa, Mistrzów, Biała góra, Barbara, Błotnista i kilka innych oraz boczne korytarze i niższe, zalane poziomy sztolni Gertruda, Książęcej, Czarnej i Ochrowej). Istnieje (częściowo potwierdzona lecz dosyć zapomniana) legenda o sztolni łączącej lokalne kościoły z zamkiem w Kamieńcu Ząbkowickim

Turystyka w mieście i okolicy

Istniejące zabytki związane są ściśle z dziejami wydobycia i obróbki złota

wyeksponowane są na Miejskiej Trasie Turystycznej (ok. 2 godz.) i „Złotej Ścieżce” 2,5 godz.), wiodącej terenami leśnymi na obrzeżach miasta, z licznymi punktami widokowymi oraz miejscami odpoczynku. Obie trasy oznakowane są tablicami informacyjnymi w czterech językach (polskim, czeskim, niemieckim, angielskim).

Dzięki znakomitemu położeniu i okolicznym lasom są tu dobre warunki do wypoczynku.
To doskonały punkt wypadowy wycieczek w Góry Złote m.in. Jawornik Wielki (827 m) i Ptasznik (719 m). Z górskiej drogi, łączącej miasteczko z Lądkiem Zdrojem (16 km) piękne widoki, liczne serpentyny
W okolicy znajdują się 4 kamieniołomy (częściowo zagospodarowane) - w Mąkolnie, Skalisko (jest tam park linowy), Bajcerówka (z jeziorkiem źródlanym podziemnej rzeczki i smażalnią ryb) i Kukułka (w Czechach).
dla zainteresowanych opuszczonymi miejscami dostępne są ruiny młynu wodnego położone w pobliżu wejścia do parku linowego Skalisko, a po czeskiej stronie pozostałości karczmy Gucke (zawsze jednak związanej ze Złotym Stokiem) w pobliżu kamieniołomu Kukułka i opuszczone od końca 2 wojny światowej wioski (najbliższe to Borówkowa, Rużaniec, Jedlovec i Karlov, dalej położony jest np. Czerwony Dul i Annin.

Nietypowe atrakcje

Leśny Park Przygody „Skalisko” teren dawnego kamieniołomu - Park linowy o powierzchni ponad 7 hektarów, oferujący przejścia akrobatyczne między drzewami, takie jak balansujące pomosty, przejścia po linie, przejścia siatkowe, powietrzny surfing, skok Tarzana, tyrolki (zjazd na linie na trasie 1050 m) i inne.
Paintball dwa poligony – 24 hektarowe pole z lasem oraz „paintball city” z budynkami (Biuro turystyki Niekonwencjonalnej Azymut ul. Złota 7 www.postrzeleni.pl)
Atrakcja turystyczna dla dzieci: w nieodległym Chwalisławiu niezwykła ścieżka przyrodniczo-leśna „Żaba da się lubić”.

Szlaki turystyczne

Czerwony Główny Szlak Sudecki im. Mieczysława Orłowicza
Czarny im. J. Szczypińskiego: Bystrzyca Kłodzka - Stary Waliszów - Romanowo - Ołdrzychowice Kłodzkie - Rogówek -Droszków - Przełęcz Leszczynowa - Chwalisław - Złoty Stok
Zielony – do Barda, i Radochowa od 2009 r. na Borówkową
Żółty – z Mąkolna na Przełęcz pod Trzeboniem (poprzednio, do 2009 r. znaki zielone do Radochowa)

Ścieżki tematyczne

Złota ścieżka - związana z historią górnictwa, ok 5 km (Willa Hubertus - rynek miasta), oznaczona zielonym symbolem górniczym
Miejska Trasa turystyczna (dwa warianty) - związana z miastem, dostępne zwiedzanie automobilem
Szlak Marianny Orańskiej - międzynarodowy (Polska i Czechy) szlak między miejscami powstałymi w czasach działalności tejże księżniczki

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

ośrodek historyczny miasta
kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, neogotycki, z lat 1875-1876, jednonawowy na planie krzyża z wieżą, fasada wykładana kamieniem
zespół dawnego cmentarza ewangelickiego, ul. 3 Maja:
- kościół cmentarny pw. Świętej Trójcy, gotycki z 1583 r., XVII w., XVIII w., przebudowywany, z renesansowym portalem
- cmentarz, obecnie komunalny, z drugiej poł. XVI w., 1869 r., 1880 r.
- mauzoleum rodziny Guttlerów, z XIX w.
kościół, do 1945 r. ewangelicki pw. św. Barbary, jednonawowy, renesansowy, z lat 1513-1517, wieża z 1545 r. - XVI w. odbudowany po pożarze w 1638 r., XVIII w., później zamieniony na salę gimnastyczną, obecnie hala sportowa, zdewastowany
„sztolnia książęca”, obecnie udostępniona do samodzielnego zwiedzania
budynek dawnej mennicy z dachem czterospadowym, później urzędu górniczego, obecnie mieszkania, pl. Kościelny 1, z 1520 r. - XVI w., XIX w.
dom, ul. Sudecka (dawna Kłodzka) 20, z XVIII w.
dom, Rynek 11, z XVIII w., 1879 r.
kamienica Fuggerów, barokowa, z ok. 1520 r., fasada przebudowana gruntownie po 1638 r. - XVII w., w pierwszej poł. XVIII w., 1960 r. z charakterystycznym wysokim szczytem, Rynek 20
dom z restauracją „Złoty Jar”, ul. Wojska Polskiego 1, z 1870 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 2, z XVIII w., 1895 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 3, po 1840 r.
dom, ul. Wojska Polskiego 18 a, z XVIII w., pocz. XX w.
dom, ul. Wojska Polskiego 20, z XVIII w., pocz. XX w
dom, ul. Wojska Polskiego 22, z XVIII w., 1840 r.

Gdzie dalej

W odległości 10 km Paczków, ze względu na dobrze zachowane mury obronne nazywany „polskie Carcassonne”. Zachowane 3 bramy w murach, w rynku późnorenesansowy ratusz, kamieniczki renesansowe, barokowe i klasycystyczne. We wschodniej części miasta obronny kościół parafialny pw. św. Jana z 2. poł. XIV w., w południowej nawie studnia, którą jak głosi podanie wykopano podczas oblężenia miasta przez Tatarów w 1241 r.
Jawornik najwyższy szczyt północnej części Gór Złotych (przed wiekami uznawany za siedzibę boga śmierci – „Białego Boga” co było wynikiem występowania tu rud arsenu). Znajduje się na wysokości 892 m n.p.m. i rozpościera się z niego przepiękny widok na całe Sudety, Przedgórze Sudeckie, i Nizinę Śląską. Pod sam szczyt można dotrzeć szlakiem rowerowym rozpoczynającym się na terenie dawnych kamieniołomów w Złotym Stoku.
Dalej Kotlina Kłodzka z otaczającymi ją Górami Sowimi, Bardzkimi, Stołowymi, Bystrzyckimi, Złotymi.