Powiat bydgoski

Powiat bydgoski – powiat w Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest Bydgoszcz.

Herb powiatu bydgoskiego

Podział administracyjny

Gminy Gminy powiatu bydgoskiego: Gmina Powierzchnia (km²) Liczba ludności 30 grudnia 2016 Gęstość zaludnienia (osób/km²) Pracujący Podmioty REGON Zmiana populacji 1995-2016 (%) Saldo migracji 1995-2016 Nowe mieszkania 1995-2016 Zalesienie (% pow.) Białe Błota (gmina) Białe Błota[5] 123 20 694 169 7279 3190 124,9 9299 3690 53,0 Dąbrowa Chełmińska (gmina) Dąbrowa Chełmińska[6] 125 8218 66 915 680 24,0 1066 690 44,1 Dobrcz (gmina) Dobrcz[7] 130 11 352 87 1166 998 34,3 1841 1014 6,5 Koronowo (gmina) Koronowo[8] 412 24 218 59 3090 1867 6,2 289 1161 30,8 Nowa Wieś Wielka (gmina) Nowa Wieś Wielka[9] 148 9929 67 1782 1097 51,4 2679 906 61,6 Osielsko (gmina) Osielsko[10] 102 13 279 131 2647 2324 128,0 6559 3087 56,8 Sicienko (gmina) Sicienko[11] 180 9915 55 983 917 32,8 1413 953 19,4 Solec Kujawski (gmina) Solec Kujawski[12] 175 16 813 96 4867 1601 8,1 886 1092 74,0 Miasta Mapa powiatu Solec Kujawski – tunel pod linią kolejową 18 przy rondzie im. burmistrza Antoniego Nawrockiego Koronowo – panorama miasta z krawędzi doliny Brdy, w oddali Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie Powiat bydgoski ziemski składa się z ośmiu gmin graniczących z obszarem administracyjnym Bydgoszczy. Obejmuje obszar 1398 km² (7,8% powierzchni województwa) i usytuowany jest w centralnej części województwa kujawsko-pomorskiego. Od zachodu graniczy z powiatami: nakielskim i sępoleńskim, od północy z: tucholskim i świeckim, od wschodu z: chełmińskim i toruńskim, a od południa z: inowrocławskim i żnińskim. W centrum powiatu znajduje się jego stolica Bydgoszcz, która administracyjnie tworzy własny powiat miejski[2]. Na obszarze powiatu znajdują się dwa miasta: Solec Kujawski (lokacja w 1325) i Koronowo (1368), w których mieszka łącznie 27 tys. osób tj. 23% populacji całego powiatu. Do 1875 roku częścią składową powiatu była jego stolica Bydgoszcz, którą wyodrębniono w powiat miejski, a do 1973 roku także miasto Fordon, włączone później w obszar administracyjny Bydgoszczy. Okresowo do powiatu bydgoskiego należały również miasta: Kcynia (1772-1816) oraz Barcin, Łabiszyn, Mrocza, Nakło nad Notecią, Rynarzewo i Szubin (wszystkie w latach 1772–1818). Na terenie powiatu są również miejscowości, które otrzymały prawa miejskie, lecz później je utraciły, bądź nie weszły one w życie: Byszewo (1286 – przywilej Ziemomysła inowrocławskiego dla klasztoru cystersów)[13], Trzęsacz (1289 – przywilej Przemysła II dla cystersów)[13], Czersko (1670 – przywilej Michała Korybuta Wiśniowieckiego dla wojewody poznańskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego)[14], Ostromecko (1750 – przywilej Augusta III Sasa dla wojewody pomorskiego Pawła Michała Mostowskiego)[15] Największe miejscowości powiatu bydgoskiego (wyróżniono miasta)[16]: Miejscowość Gmina Liczba ludności 2010 Solec Kujawski Solec Kujawski Solec Kujawski 15 497 Koronowo Koronowo Koronowo 11 263 Białe Błota Białe Błota 6176 Osielsko Osielsko 3900 Brzoza Nowa Wieś Wielka 3096 Łochowo Białe Błota 2977 Nowa Wieś Wielka Nowa Wieś Wielka 2352 Niemcz Osielsko 2143 Dąbrowa Chełmińska Dąbrowa Chełmińska 1967 Maksymilianowo Osielsko 1465 Dobrcz Dobrcz 1458 Żołędowo Osielsko 1323 Mąkowarsko Koronowo 1321 Osówiec Sicienko 1206 Murowaniec Białe Błota 1104 Tryszczyn Koronowo 1068 Ciele Białe Błota 1051 Kotomierz Dobrcz 1015 Borówno Dobrcz 1001 Ostromecko Dąbrowa Chełmińska 997 Czarże Dąbrowa Chełmińska 997 Wtelno Koronowo 953 Sąsiednie powiaty

   kujawsko-pomorskie: POL powiat grudziądzki COA.svg powiat grudziądzki, POL powiat wąbrzeski COA.svg powiat wąbrzeski, POL powiat golubsko-dobrzyński COA.svg powiat golubsko-dobrzyński, POL powiat rypiński COA.svg powiat rypiński
   mazowieckie: Herb powiat zurominski.svg powiat żuromiński
   warmińsko-mazurskie: POL powiat działdowski COA.svg powiat działdowski, POL powiat nowomiejski COA.svg powiat nowomiejski

Warto zobaczyć

w Bydgoszczy

Osobny artykuł: Bydgoszcz

poza Bydgoszczą

Zabytki

Łącznie na terenie powiatu znajduje się 64 obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków, m.in. obiekty sakralne, cmentarze, dwory, pałace, parki, domy mieszkalne, budynki przemysłowe i gospodarcze[27]. Do gminnych ewidencji wpisanych jest natomiast ok. 1325 obiektów, najwięcej w gminie Koronowo (530), Sicienko (134) i Dąbrowa Chełmińska (125)[40]

Do najbardziej wartościowych zabytków z terenu powiatu należą[27]:

   kościoły gotyckie i barokowe:
       kościół poklasztorny Cystersów w Koronowie (XIII-XIV w., przebudowany w końcu XVII w.) obecnie parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,
       kościół św. Andrzeja Apostoła w Koronowie (1382-1396, przebudowany 1599),
       kościół pw. Narodzenia Najświętszej Panny Maryi w Czarżu (gotycki XVI w., przebudowany w XVI i XIX w.),
       kościół Trójcy Świętej w Byszewie (1663),
       kościół pw. św. Anny w Łąsku Wielkim (1765–1772)
       kościół św. Michała Archanioła we Wtelnie (1785-1787)
       kościół św. Mikołaja, św. Stanisława i św. Jana Chrzciciela w Ostromecku (II poł. XV w., przebudowany w 1630, 1664-1675 i 1763-1764)
       kościół św. Wojciecha i Katarzyny w Boluminku (1755–1777, rozbudowany w 1909-1910)
       kościół pw. św. Wawrzyńca w Mąkowarsku (1790–1791),
       kościół św. Wawrzyńca w Dobrczu (przebudowany w poł. XIX w.)
       kościół św. Apostołów Piotra i Pawła w Wierzchucinie Królewskim (przebudowany w 1929-1930),
       kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Osielsku (rozbudowany w 1844),
       kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Solcu Kujawskim (rozbudowany w 1910-1912)
       Kościół św. Jakuba Młodszego Apostoła w Dąbrówce Nowej (rozbudowany w 1888-1889),
       Kościół Najświętszej Marii Panny Królowej Polski w Brzozie (1934),
       kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Samsiecznie

   Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Koronowie (XIII-XVII w.)

   Kościół św. Andrzeja Apostoła w Koronowie (XIV-XVI w.)

   Kościół Trójcy Świętej w Byszewie (1663) – wnętrze

   Kościół Narodzenia NMP w Czarżu (XIII-XVI w.)

   Kościół św. Wawrzyńca w Dobrczu (XVI-XIX w.)

   Kościół św. Piotra i Pawła w Wierzchucinie (XVI-XX w.)

   kościoły drewniane:

Drewniany kościół św. Mikołaja w Ślesinie. Wieś należała do powiatu bydgoskiego od XIV wieku do 1975 roku

       kościół pw. św. Marii Magdaleny we Włókach (1699),
       kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Żołędowie (1715),
       kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Kozielcu (1906, zbud. z cegły w stylu pruskim, na zewnątrz obity deskami),
       kościół św. Mikołaja w Ślesinie (1779, od 1999 w powiecie nakielskim)
   kościoły poweangelickie:
       kościół Matki Boskiej Bolesnej w Cielu (1893, neogotycki),
       Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Przyłękach (1916),
       kościół św. Kazimierza w Łochowie (1902),
       kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Dąbrowie Chełmińskiej, murowany z czerwonej cegły, o charakterze neogotyckim, z przełomu XIX i XX wieku
       kościół św. Andrzeja Boboli w Sicienku,
       kościół św. Kazimierza Królewicza w Kruszynie,
       kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Solcu Kujawskim (1847),
       kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Nowej Wsi Wielkiej (1868),
       kościół pw. św. Barbary w Wudzynie (1882)
       kościół Matki Boskiej Szkaplerznej w Wierzchucinku

   Kościół św. Marii Magdaleny we Włókach (1699)

   Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Żołędowie (1715)

   Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Kozielcu

   Kościół św. Kazimierza w Łochowie (1902)

   Kościół św. Kazimierza w Kruszynie

   Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP w Nowej Wsi Wlk (1868)

   pałace i dwory:
       zespół pałacowo-parkowy w Ostromecku (rokokowy Stary Pałac z 1758-1766, klasycystyczny pałac Nowy z 1848-1891, mauzoleum rodu Avensleben-Schonborn oraz park włoski i angielski)
       pałac w Żołędowie (I poł. XIX wieku), ob. Dom Dobrego Pasterza dla Samotnych Matek
       dworek Leona Wyczółkowskiego w Gościeradzu (1931-1934) z parkiem (II poł. XIX w.)
       zespół dworski w Krąpiewie (poł. XIX w.)
       zespół dworski w Augustowie (II poł. XIX w.)
       zespół dworski w Strzelcach Górnych (XIX w., mieści się w nim szkoła),
       oficyna dworska w Karolewie (kon. XIX w. z regionalnymi zbiorami muzealnymi),
       zespół dworski w Trzęsaczu (II poł. XIX w. park, obory z 1876 i 1883, spichrz z 1856),
       zespół dworski w Paulinach (dwór z 1880, park),
       zespół dworski w Kotomierzu (dwór z 1880, park),
       dwór w Lucimiu (drewniano-murowany z XVIII wieku),
       dwór w Bożenkowie (pocz. XX w.)
       zespół pałacowy w Kruszynie (II poł. XIX w., park i pałac z 1882)
       pałacyk myśliwski Skórzewskich w Brzozie (kon. XIX w.),
       założenia dworsko-parkowe w: Słupowie, Wojnowie, Osówcu, Mochlu, Hucie, Trzebieniu, Gądeczu.

   Pałac Mostowskich w Ostromecku (1759-1766)

   Pałac Avenslebenów w Ostromecku (1840-1891)

   Pałac Karłowskich w Żołędowie (XVIII-XIX w.)

   Dwór w Wojnowie

   Dwór w Kruszynie

   Ruiny zamku krzyżackiego w Nowym Jasińcu (XIII-XIV w.)

   budynki miejskie:
       Stare Miasto w Koronowie (II poł. XIV w.),
       ratusz w Koronowie (I poł. XIX w., przebudowa 1913-1916)
       pałac opata cystersów w Koronowie (przełom XVII/XVIII w.)
       kamienica przy ul. 23 Stycznia 13 w Solcu Kujawskim (1891-1903, mieści się w niej Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych),
       Villa Anna w Solcu Kujawskim (pocz. XX w., od 2009 mieści się w nim Muzeum Solca im. księcia Przemysła).
   zabytki osadnictwa olęderskiego:
       cmentarz menonicko-ewangelicki w Przyłubiu,
       chaty olęderskie w Przyłubiu i Otorowie, m.in. „Czarna Warszawa”,
       drewniany dom podcieniowy w Prądocinie

   Ratusz w Koronowie (1913)

   Synagoga w Koronowie (1856)

   Cmentarz żydowski w Koronowie

   Chata olęderska w Otorowie

   Villa Anna w Solcu Kujawskim

   Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Brzozie

   zabytki techniki:
       stalowy most kolejowy, wąskotorowy z 1895 roku nad Brdą w Koronowie,
       most kolejowy nad rzeką Kamionką z 1909 roku w Buszkowie,
       zespół umocnień Przedmościa Bydgoskiego, składający się z żelbetonowych bunkrów dla stanowisk ogniowych broni ciężkiej piechoty oraz punktów dowodzenia i łączności wraz z okopami.
       Kanał Bydgoski (1774),
       Kanał Górnonotecki (1882) ze stopniami wodnymi „Lisi Ogon” (1882) i „Łochowo” (1882) z zespołem budynków mieszkalno-gospodarczych,
       młyn wodny „Diabelski Młyn” z połowy XIX w. w Koronowie,
       zespół wytwórni wód stołowych w Ostromecku (1884, 1903)

   Most Kolei Powiatowej w Koronowie (1895)

   Wiadukt kolejowy w Buszkowie (1909)

   Skansen Przedmościa Bydgoskiego w Kruszynie

   Kanał Bydgoski – śluza Osowa Góra (1840)

   Kanał Górnonotecki – śluza Łochowo (1882)

   Młyn wodny w Koronowie (poł. XIX w.)

   inne:
       ruiny zamku krzyżackiego w Nowym Jasińcu (XIII w., przeb. 1377-1392),
       synagoga w Koronowie (1858)
       cmentarz żydowski w Koronowie z połowy XIX w.,
       pomnik powstańców wielkopolskich w Brzozie (wzniesiony w 1923, zniszczony w 1940, odbudowany w 2011)
   zabytki archeologiczne:
       grodzisko wczesnośredniowieczne w Strzelcach Dolnych,
       grodzisko kultury łużyckiej w Gzinie,
       grodzisko wczesnośredniowieczne w Pniu.

W powiecie bydgoskim znajduje się 3678 stanowisk archeologicznych wpisanych do ewidencji zabytków archeologicznych województwa kujawsko-pomorskiego[40]. Wymienione wyżej trzy grodziska zlokalizowane na krawędzi Doliny Dolnej Wisły są ponadto wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków[40]. Sieć dawnych grodów obronnych uzupełniają ponadto zlokalizowane na terytorium Bydgoszczy (również w strefie krawędziowej doliny i pradoliny Wisły) grodziska: Wyszogród, Zamczysko i Pawłówek.