Nowy Meksyk

Nowy Meksyk
Lokalizacja
Flaga
Główne informacje
Stolica	Santa Fe
Waluta	dolar amerykański
Powierzchnia	315 194
Liczba ludności	2 088 070 (2017)
Język	angielski, hiszpański
Religia	katolicyzm 34%, bezwyznaniowcy 21%, protestantyzm, ewangelikalizm
Strefa czasowa	MDT

Nowy Meksyk – stan na południowym zachodzie USA. Od zachodu graniczy z Arizoną, od północy z Kolorado, od wschodu z Oklahomą i Teksasem, od południa z Meksykiem.

Charakterystyka

„Zaczarowana kraina” (Land of Enchantment) znana z produkcji chili, wyjątkowej historii, projektu Manhattan i różnorodnych krajobrazów jest jednym z najbardziej wyróżniających się stanów USA. Przyczynia się to także wyjątkowa demografia: połowę ludności stanowią Latynosi, w większości wywodzący się od ludności zamieszkałej od czasów hiszpańskich, a dziesiątą część Indianie przebywający na tych ziemiach od tysięcy lat.

Geografia

Region wyżynno-górzysty z najwyższymi szczytami przekraczającymi 4000 m n.p.m. Osią stanu jest płynąca z północy na południe Rio Grande, w pobliżu której mieszka większość mieszkańców stanu oraz znajdują się główne ośrodki miejskie: Albuquerque, Santa Fe i Las Cruces. Na wysokościach powyżej 2500 m n.p.m. do około 3800 m n.p.m. występują lasy iglaste, zaś w dolinach rzek lasy liściaste, które jesienią mienią się intensywną żółcią dając wyróżniający się spektakl barw. Wschodnia część stanu przechodzi w równiny i ma również odrębny charakter kulturowy, zbliżony do Teksasu, czy Oklahomy, przez mieszkańców określany jako „kowbojski”. Hrabstwa

   Bernalillo Catron Chaves Cibola Colfax Curry De Baca Doña Ana Eddy Grant Guadalupe Harding Hidalgo Lea Lincoln Los Alamos Luna McKinley Mora Otero Quay Rio Arriba Roosevelt Sandoval San Juan San Miguel Santa Fe Sierra Socorro Taos Torrance Union Valencia

Klimat

Ze względu na topografię klimat stanu jest zróżnicowany, dominują jednak odmiany półpustynne. Występują także pustynne, śródziemnomorskie, i cała gama górskich. Latem na niższych wysokościach panują wysokie temperatury, nieraz przekraczające 40°C. Zimą natomiast regularnie występują przymrozki.

Historia

Pierwsi ludzie pojawili się w Nowym Meksyku kilkanaście tysięcy lat temu. W drugiej połowie VIII stulecia zaczęła się rozwijać rdzenna kultura Indian Pueblo znana z ceramiki oraz kamiennych domów. Na terenie stanu, szczególnie północnej jego części, znajdują się setki stanowisk archeologicznych, niektóre będące pod ochroną federalną, a nawet wpisane na listę światowego dziedzictwa. Wciąż 19 osad jest zamieszkałych. Choć obszar kulturowy zahaczał też o sąsiednie stany, dziś poza Nowym Meksykiem istnieją tylko dwie zamieszkałe osady Indian Pueblo.

W XVI wieku do Nowego Meksyku dotarli Hiszpanie, którzy w 1598 roku założyli prowincję Nowy Meksyk, której stolicą od 1610 roku było Santa Fe, wchodzącą w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii. Wyzysk i momentami agresywna chrystianizacja doprowadziły do powstania antyhiszpańskiego w 1680 roku i wypędzeniem kolonizatorów z większości stanu, oprócz El Paso (dziś na granicy Meksyku i Teksasu). Hiszpanie wrócili w 1692 roku, wykazując się większą tolerancją. To doprowadziło do integracji kultur i względnie pokojowej koegzystencji.

W 1821 roku Meksyk uzyskał niepodległość i zagwarantował prawa obywatelskie wszystkim mieszkańcom. Zmieniło się to jednak po wojnie amerykańsko-meksykańskiej z lat 1846-48, gdy władzę nad regionem przejęły Stany Zjednoczone. Symbolem nowej władzy była masakra ludności w Taos oraz pozbawienie Indian wszelkich praw i represje wobec nich, które zniesiono dopiero w czasach administracji prezydenta Nixona. Wprowadzono też ograniczenia dla lokalnej ludności hiszpańskojęzycznej. Wraz z budową linii kolejowej w 1880 roku do terytorium zaczęło przybywać wielu anglosasów, jednak nie utraciło ono nigdy silnego charakteru latynosko-indiańskiego. W 1912 roku Nowy Meksyk (wraz z Arizoną) stał się 48. stanem USA. W czasie II wojny światowej w Nowym Meksyku odbywały się główne prace nad projektem Manhattan. Odludność wielu zakątków regonu spowodowała później ulokowanie kolejnych laboratoriów i instytutów badawczych, stąd dziś stan ma najwyższy odsetek naukowców w całym kraju.

Polityka

Ze względu na silne wpływy kultury latynoskiej, indiańskiej, czy katolicyzmu, stan tradycyjnie uważany za „niebieski” (głosujący na demokratów w opozycji do opierających się głównie na ewangelikalnych konserwatystach „czerwonych” republikanów).

Gospodarka

Silny wpływ na ekonomię mają instytucje rządowe (głównie instytuty naukowe i wojsko), turystyka oraz wydobycie ropy i gazu.

Dojazd

Samochodem

Stan jest dobrze skomunikowany autostradami z sąsiednimi stanami i Meksykiem. Główną osią są autostrady: biegnąca z północy na południe I-25 łączy największe ośrodki miejskie Nowego Meksyku, zaś I-40 (która zastąpiła słynną drogę 66) łączy region ze wschodem i zachodem kraju. Dodatkowo przez południe stanu przebiega I-10 łącząca aglomeracje Arizony z południowym Teksasem.

Samolotem

Najważniejsze lotnisko znajduje się w Albuquerque. Mniejsze lotniska z połączeniami pasażerskimi znajdują się w Santa Fe, Roswell i Hobbs.

Miasta

• Albuquerque – największe miasto stanu, w którego aglomeracji mieszka 45% mieszkańców stanu. Założone w 1706 roku posiada historyczne centrum, liczne muzea, parki. Jest znane z największego na świecie zlotu balonów odbywającego się na początku października.
• Santa Fe – stolica stanu i trzecie największe miasto. Znana z historycznego centrum i rozwiniętej sceny kulturalnej.

Ciekawe miejsca

• 19 osad Indian Pueblo z których Taos jest wpisane na listę światowego dziedzictwa ludzkości przez UNESCO.
• Los Alamos – miasteczko założone na potrzeby projektu Manhattan
• Bandelier National Monument – posiadający liczne ruiny cywilizacji Pueblo oraz piękne kaniony
• Chimayó – znane z produkcji chili i katolickiego sanktuarium
• Ranchos de Taos – z kościołem świętego Franciszka i świecącym w ciemności „tajemniczym obrazem”
• Very Large Array – jedno z największych obserwatoriów radioastronomicznych na świecie
• Jaskinie Carlsbad
• Chaco Canyon – posiadający jedne z ważniejszych ruin cywilizacji Indian Pueblo

Transport

Najlepiej podróżować samochodem, istnieje jednak względnie rozwinięty (jak na USA) transport publiczny.

Zakupy

Warto zapoznać się z indiańską biżuterią i tekstyliami. Symbolem stanu są czerwone i zielone papryczki chili – można dostać także dekoracyjne wiązanki (jeśli chce się kupić do gotowania należy jednak uważać by nie kupić właśnie tych ozdobnych).

Gastronomia

Region znany z papryczek chili. Ostrzejsza jest zazwyczaj zielona. Dania zbliżone do kuchni meksykańskiej z wpływami indiańskimi, można jednak spotkać potrawy z różnych stron świata. Szczególnie Santa Fe jest znane ze swojej sceny kulinarnej.

Bezpieczeństwo

---