Wąwolnica (powiat puławski)

Wąwolnica – wieś (1346–1870 miasto), siedziba gminy wiejskiej w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Wąwolnica, nad rzeką Bystrą (dopływem Wisły).

Współrzędne geograficzne: 51°17′35″N 22°08′40″E

Gmina rozciąga się na Płaskowyżu Nałęczowskim w dolinie rzeki Bystrej. Znaczna część jej obszaru leży na terenie Kazimierskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny. Miąższość pokrywy lessowej przekracza tu miejscami 20 m., co sprzyja erozji i skutkuje bogactwem rzeźby terenu w postaci wąwozów i parowów.

Urozmaicony krajobrazowo teren, cisza, spokój, świeże powietrze to wymarzone warunki do skorzystania z ofert agroturystycznych. Miejscowość słynie z odbywających się tu nieprzerwanie od XV wieku, cotygodniowych jarmarków (środy), przyznanych przywilejem przez Władysława Jagiełłę.

Wąwolnica to również znane miejsce kultu Matki Boskiej Kębelskiej, przyciągające pielgrzymów z kraju i zagranicy. Można się o tym przekonać w czasie odpustu w pierwszą niedzielę września.

Ślady pierwszej bytności tu ludzi pochodzą jeszcze z epoki kamienia łupanego. Za legendarnego założyciela „Wawelnicy" uważa się Kraka. Pierwszym zaś źródłem pisanym, informującym o istnieniu Wąwolnicy, o wiekowej metryce miejscowości świadczy dokument - rękopis z 1027 r. przechowywany w klasztorze na Świętym Krzyżu. W nim to napisano: W roku 1027 Ojcowie naszego klasztoru robili parafialną posługę w nowo założonej i świeżo do Wiary Świętej nawróconej osadzie Wawelnica.

Miasto, leżące przy dawnym szlaku handlu bursztynem między Bałtykiem a Morzem Czarnym, posiadało w XIII w. gród obronny, a w XIV w. parafię, ale dopiero od panowania Kazimierza Wielkiego nastąpiły czasy świetności Wąwolnicy, gdyż władca podniósł ją do rangi miasta, które otoczył murami i zbudował zamek. W XV w. odbywały się w Wąwolnicy sądy kasztelańskie, a w wieku XVI sądy wojewody lubelskiego nad szlachtą.

W połowie XVI w. miasto doszczętnie spłonęło, król Zygmunt August polecił w 1567 r. założyć je na nowo.

Po rozbiorach Polski i Kongresie Wiedeńskim miasto znalazło się w zaborze rosyjskim, w ramach Królestwa Polskiego, a w ramach carskich restrykcji po powstaniu styczniowym Wąwolnica utraciła status miasta.

Warto zobaczyć:

Kościół pw. św. Wojciecha – wzniesiony w latach 1907-1914 ze składek parafian, w stylu późnego neogotyku z czerwonej cegły, w 2001 r. podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej. We wnętrzu znajduje się XIV-wieczna gotycka figura Madonny z Dzieciątkiem, wykonana z drewna lipowego. Jest to prawdopodobnie jedno z trofeów grunwaldzkich, przekazywanych kościołom przez Władysława Jagiełłę. Ołtarz kościoła przedstawia Polaków oddających hołd Matce Bożej.
Kaplica Matki Bożej Kębelskiej – to przebudowane prezbiterium dawnego gotyckiego kościoła, który popadł w ruinę i został rozebrany. Obecnie stanowi Sanktuarium Matki Boskiej, od 1700 r. znajduje się tu słynąca łaskami figura Matki Bożej Kębelskiej, pochodząca z połowy XV w. wykonana jest z drewna lipowego i przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem Jezus. Zaliczana jest do charakterystycznego cyklu Pięknych Madonn. W 1978 r. otrzymała papieskie korony.

W kaplicy znajduje się prezentujące historię Wąwolnicy Muzeum Regionalne, które powstało w 1995 r. z inicjatywy Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Wąwolnicy i ówczesnego proboszcza ks. infułata Jana Pęzioła. Kontakt: tel. 81 882 50 04

Organistówka – budynek dawnego szpitala parafialnego z przełomu XVIII i XIX w., który pełnił również funkcję przytułku dla ubogich. Częstym gościem był tu ks. kard. Stefan Wyszyński.
Cmentarz – założony w drugiej połowie XIX w. na zboczach wzgórz. Na terenie malowniczo położonej nekropolii znajdują się zabytkowe nagrobki (m.in. burmistrza Aleksandra Majewskiego, Ludwika Sobieszczańskiego, Macieja Sławeckiego, hrabiego Antoniego Rostworowskiego, Kazimierza Dulęby). Na uwagę zasługują grobowce wyżłobione w stokach.
Rynek – wytyczony w XVI w., stanowi ośrodek dawnego układu miejskiego, przypomnienie czasów, kiedy Wąwolnica była miastem.

Wąwolnica znajduje się na skraju Kazimierskiego Parku Krajobrazowego, pomiędzy ważnymi ośrodkami trójkąta turystycznego Polski południowo-wschodniej Puławy - Kazimierz Dolny - Nałęczów.

Okoliczne atrakcje:

Zespół pałacowo-parkowy w Kęble – murowany dwór powstał na początku XIX w., przebudowany z końcem stulecia przez rodzinę Rostworowskich. Obecnie mieści się tu Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, przy którym funkcjonuje Szkółka Jeździecka.
Kaplica w Kęble – w miejscu objawień Matki Bożej podczas najazdu tatarskiego w 1278 r. wybudowano drewniany kościółek. W roku 1700 cudowną figurę Matki Bożej przeniesiono do Wą-wolnicy, a kościół rozebrano. W wieku XIX powstała tu kaplica z kamieniem, na którym dokonywały się objawienia. Ufundował ją Fr. Kempiński w podzięce za odzyskanie wzroku. Obecnie istniejąca kapliczka powstała w 2008 r.
Zespół parkowo-pałacowy w Celejowie – to dawna siedziba rodu Choteckich z XV w. W 1740 r. kolejni właściciele, Tarłowie, przebudowali siedzibę wg projektu architekta Franciszka Mayera (Magiera), a ponowną rozbudowę zdecydowali Lubomirscy. W latach 1823-1831 rezydencja należała do Czartoryskich, dobudowana została wtedy m.in. charakterystyczna neogotycka wieża. Następnie rezydencja przeszła w ręce Marcina Klemensowskiego. Pod koniec XIX w. została odbudowana po pożarze.
Cmentarz żydowski na Zarzece – pozostałości zabytkowej nekropolii założonej w I ćw. XIX w. W północnej części zachowało się kilka nagrobków – macew, w południowej znajduje się pomnik pochowanych tu ofiar zbiorowej egzekucji – mieszkańców Wąwolnicy i Nałęczowa narodowości żydowskiej.
Ruiny papierni w Celejowie – wybudowana w 1828 r. przez Czartoryskich była jedną z pierwszych papierni w kraju, ale z braku zamówień została w 1847 r. zamieniona w młyn wodny, działający do II wojny światowej. Po wojnie młyn popadł w ruinę. Obecnie te malownicze ruiny są niedostępne, leżą na terenie prywatnym.
Młyn w Celejowie-Iłkach – przeniesiony ok. 1900 r. z Witoszyna, niszczony w I i II wojnie światowej, był odbudowywany i pełnił swoją rolę do 1960 r. w którym zamieniono napęd wodny na elektryczny. Obecnie młyn miele na mąkę zboże dostarczane przez okolicznych rolników ale jest też atrakcją dla turystów – jest możliwość zwiedzania, uczestnictwa w pokazie przemiału zboża.