Spała

Spała – osada letniskowa w Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie tomaszowskim. Przez miejscowość przepływa rzeczka Gać, tworząc niewielki zalew i wpadając do płynącej tuż Pilicy.

Żubr spalski, spiżowy pomnik

Kościół pw. NMP Królowej Polski, drewniany

Tablica informacyjna przy Kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Korony Polski

Spała. Dom wypoczynkowy „Rogacz” oraz wieża wodociągowa

Mikołaj II Romanow w Spale - 1912 r.

Dożynki prezydenckie w Spale (2009)

Kościół drewniany modrzewiowy w Spale, obecnie parafialny

Charakterystyka

Położenie geograficzne: 51°32′28″N 20°08′17″E

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do ówczesnego województwa piotrkowskiego.

Początki Spały sięgają XVII w. W XVIII w. rozpoczęto eksploatację spalskich lasów. Drewno przerabiano na węgiel drzewny i smoły, oraz wykorzystywano jako opał w pobliskich zakładach przemysłowych, np. do wytopu żelaza w piecach hutniczych w osadzie Kuźnice (dziś Tomaszów Mazowiecki) i wypalania wapna. Część drewna spławiano Pilicą do Wisły. W XVIII w. istniała w Spale osada młynarska, która stała się zaczątkiem kurortu. Z dokonanej w 1789 r. lustracji dóbr królewskich w województwie łęczyckim wynika, że w okolicach Spały istniały trzy osady młynarskie. Po II rozbiorze Polski w 1793 r. dobra inowłodzkie wraz ze spalskimi lasami znalazły się w zaborze pruskim i zostały upaństwowione. W 1819 r. młyn i folusz odziedziczył Kacper Spała. Nowy właściciel uruchomił wkrótce tartak, stawiając jednocześnie budynki z izbami dla kilku zatrudnionych robotników, jednak wiadomo, że w 1864 r. osada podupadła gospodarczo.

W dniach 10-18 września 1876 w lasach spalskich polował następca tronu Rosji, carewicz Aleksander, późniejszy car Aleksander III. Polowania w latach następnych kontynuowano. W 1884 r. wybudowano dla carów drewniany pałacyk myśliwski według projektu Leona Mikuckiego – krakowskiego architekta. Jedna z sal w spalskim pałacyku była cała udekorowana porożami jeleni, a stanowiące jej wyposażenie sprzęty wykonano z rogu jelenia. Obok powstały koszary dla sotni kozackiej i kompanii jegrów, kasyno oficerskie, domy dla gości. Wieżę ciśnień postawiono w 1890 r. Około 1900 r. zbudowano jeszcze dwa hotele dla carskich gości (mieszczą się tam obecnie domy wczasowe „Rogacz” i „Dzik”). Całość rezydencji zajmowała duży obszar, którym zarządzał początkowo margrabia Wielopolski. Wstęp do lasu i na teren rezydencji był zabroniony. Rodzinę carską chroniła sotnia kozacka. By zapewnić spokój carskim gościom zlikwidowano kilka wsi wokół Spały. Tereny po nich zalesiono.

Po carskich czasach w Spale pozostały: kamień pamiątkowy w miejscu, gdzie Aleksander III upolował swojego pierwszego jelenia (szaniec św. Huberta), domy wczasowe „Rogacz” i „Dzik” oraz piękny drewniany domek strażnika leśnego (dziś muzeum).

Podczas I wojny światowej Spała znalazła się w niemieckiej strefie okupacyjnej. Urządzono tu wielki szpital wojskowy. Wybudowano wtedy w 1916 r. linię kolejową Spała – Tomaszów.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zamierzano przeznaczyć Spałę na rezydencję Józefa Piłsudskiego, który przebywał tu podczas świąt w 1921 r. W 1922 r. Spałę przeznaczono na letnią rezydencję prezydentów Rzeczypospolitej. Do jej odrestaurowania przyczynił się prezydent Stanisław Wojciechowski. On polecił aby na miejscu dawnych koszar zbudować w 1923 r. kaplicę drewnianą w stylu zakopiańskim, nazywaną przez długi czas Kaplicą Prezydentów RP pw. Królowej Korony Polskiej.

W Spale często przebywał prezydent Ignacy Mościcki – wielki amator polowań. Wprowadził on zwyczaj obchodzenia w Spale dorocznych ogólnopolskich dożynek. Pierwsze polskie centralne święto plonów odbyło się tu 28 sierpnia 1927 r. z udziałem około 10 000 gości. Dla potrzeb tej uroczystości w 1928 r. zbudowano stadion, w późniejszym czasie też halę sportową na 38 000 osób. To za sprawą prezydenta Ignacego Mościckiego sprowadzono w 1928 r. z Warszawy obecny symbol Spały – odlany w 1860 r. pomnik żubra. Losy tego pomnika wiążą się z Białowieżą, gdzie był pierwotnie ustawiony (obecnie znajduje się tam jego wierna kopia).

W czasach PRL Spałę zmieniono na ośrodek wczasów pracowniczych FWP, teren zawodów sportowych, ośrodek szkoleń i spotkań rozmaitych specjalności. Centralny Ośrodek Sportu jest jednym z bardziej znanych obiektów w kraju.

Dojazd

Samochodem

Przez osadę przebiega droga krajowa nr 48 Tomaszów Mazowiecki–Kozienice–Dęblin–Kock.

Warto zobaczyć

• Kaplica pw. NMP Królowej, drewniana (modrzewiowa), 1922-3 w stylu „zakopiańskim”, nr rej.zab. 418 z 16.04.1991 obecnie kościół parafialny, ołtarz polowy Armii Krajowej przy kościele .
• Park pałacowy, przy pałacu prezydenta RP, XIX w., nr rej.zab. 1/P-I-1/50 z 29.01.1950
• Most żelbetowy im. Generała Broni Tadeusza Buka , na drodze do Ciebłowic
• Murowana wieża ciśnień z pocz. XX w.,punkt widokowy , Hejnał Spalski w wykonaniu trębacza
• W centrum Spały znajduje się zrekonstruowany park im. Prezydentów II Rzeczypospolitej , z fontanną nawiązującą do Carskiej Spały
• Muzeum Dom Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich , Pomnik leśnika z 1982 r.

Najbliższe okolice

• Inowłódz
• Tomaszów Mazowiecki
• Skansen rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim
• Zakościele
• Rzeczyca
• Czerniewice
• Lubochnia
• Poświętne
• Studzianna

Zakupy

• Delikatesy Golden Chicken
• Stacja Paliw MOYA

Gastronomia

• Restauracja Rzemiosło Smaku
• Zajazd Spalski
• Pizzeria Olimpijska
• Restauracja Pod Żubrem
• Restauracja Hotelu Prezydent
• Restauracja Hotelu Mościcki
• Bar Turbina nad rzeką Gać
• Restauracja Carska Wieża
• Kawiarnia Olimpijska w COS OPO Spała

Imprezy

• Dożynki Prezydenckie w Spale
• Spalski Jarmark Rękodzieła Ludowego i Antyków
• Powiatowe Zawody Jednostek OSP w COS OPO Spała
• Powiatowy Przegląd Strażackich Orkiestr Dętych OSP

Noclegi

• Hotel Mościcki
• Dwór Carski
• Hotel Prezydent
• Ośrodek Konferencyjno - Wypoczynkowy Savoy
• Hotel Olimpijczyk , Junior COS OPO Spała
• Zajazd Spalski
• Pensjonat Karczma Spalska

Informacje turystyczne

W sezonie wakacyjnym istnieje możliwość zorganizowania wycieczek po okolicy , dzięki kolejce carskiej.

Zobacz też