Żory

Żory
Rynek
Herb
Mapa
Informacje
Państwo	Polska
Region	Województwo śląskie
Powierzchnia	65 km²
Ludność	61 942 (2016)
Nr kierunkowy	(+48) 032
Strona internetowa

Żory - miasto położone na południu Polski, w centralnej części województwa śląskiego, historycznie na Górnym Śląsku.

Żory są jednym z obszarów miejskich należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego. Obecnie miasto spełnia funkcję handlową, usługową, logistyczną.

Położenie

Żory leżą na Górnym Śląsku na Płaskowyżu Rybnickim nad rzeką Rudą.

Miasto graniczy z powiatami mikołowskim, pszczyńskim i rybnickim oraz miastami Jastrzębie-Zdrój i Rybnik.

W latach 1945–1954 siedziba gminy Żory i ponownie w latach 1977–1982 gminy Żory. Od 1975 do 1998 Żory administracyjnie należały do województwa katowickiego, będącego jednym z 49 województw PRL.

Historia

Pierwsza zachowana wzmianka o wsi Żory pochodzi z 1258 roku. Nazwa ta została wymieniona w dokumencie dotyczącym fundacji klasztoru cystersów w Rudach Raciborskich. Żorska osada miała być jedną ze wsi służebnych dla klasztoru.

24 lutego 1272 roku Władysław Książę Opola i Raciborza dokonał zamiany kilku swoich majątków na wieś Żory, należącą wtedy do dóbr jednego z jego rycerzy, Chwalisza. W zachowanym odpisie dokumentu wydanego w tym dniu, Książę Władysław stwierdza, że zamierza w tym miejscu założyć obronne miasto. 24 luty 1272 roku jest zatem uznawany w Żorach za oficjalną datę założenia miasta.

Już w roku 1291 Żory, wraz z całym księstwem raciborskim stały się lennem czeskim, gdyż syn księcia Władysława Przemysław złożył hołd lenny królowi Czech Wacławowi. W roku 1327 kolejny hołd, złożony tym razem przez syna Przemysława, Leszka Janowi Luksemburskiemu umocnił związek lenny tego księstwa z Czechami.

Już wkrótce okazało się, że mury obronne sukcesywnie budowane przez kilkadziesiąt lat od chwili założenia miasta, przydadzą się mieszczanom. W roku 1345 król Polski Kazimierz Wielki rozpoczął wojnę, w wyniku której chciał przyłączyć Śląsk pod swe panowanie. Wojska polskie, które wkroczyły na teren księstwa raciborskiego obległy m.in. Żory, jednak go nie zdobyły. Sąsiedni Rybnik, który nie miał murów obronnych został wtedy doszczętnie spalony.

Innym zagrożeniem dla śląskich mieszczan w czasie średniowiecza była plaga rabunków na drogach, która znacznie utrudniała handel. Żory przystąpiły zatem w roku 1384 do związku 22 miast śląskich i ziemi wieluńskiej, który miał temu procederowi zapobiegać. Żory otrzymały wtedy przywilej karania schwytanych przestępców mieczem. Najprawdopodobniej ten fakt jest powodem, dla którego na żorskim herbie, oprócz połowy górnośląskiego orła znajduje się właśnie skierowany ostrzem w dół miecz.

Pierwsza połowa XV wieku to na Śląsku czas wojen husyckich. Wojska husytów pojawiły się także pod murami Żor, jednak także i tym razem wojskom nieprzyjacielskim nie udało się zdobyć miasta.

Kościół ewangelicko-augsburski

W roku 1526 Żory wraz z całym Śląskiem weszły w skład monarchii habsburskiej. W konsekwencji, w następnym stuleciu także te ziemie stały się areną walk w czasie wojny trzydziestoletniej. Również Żory, nękane przemarszami wojsk i epidemiami chorób znacznie wtedy zubożały.

Inną plagą dręczącą miasto były liczne pożary, które niszczyły drewnianą zabudowę miasta. Po szczególnie dużym pożarze, który wybuchł 11 maja 1702 roku, a w którym zginęła większa część mieszkańców miasta łącznie z burmistrzem, pozostali przy życiu mieszkańcy postanowili co roku, na pamiątkę tego dnia wyruszać wieczorem 11 maja w wielkiej błagalnej procesji z pochodniami, by uchronić miasto od kolejnych pożarów.

Szkoła Muzyczna

Po roku 1740 Żory przechodzą pod panowanie pruskie. W 1806 po kolejnym pożarze, który zniszczył większość drewnianej zabudowy miasta, zapadła decyzja, by miasto odbudowywać już wyłącznie w formie murowanej. Od tej pory rozpoczęto powolną rozbiórkę murów obronnych, gdyż stanowiły tanie źródło surowca budowlanego.

W XIX wieku rozpoczęły się w mieście przemiany gospodarcze. Dotychczasowy charakter miasta utrzymującego się z rzemiosła, drobnego handlu a nawet rolnictwa zaczął się zmieniać na bardziej przemysłowy. W roku 1830 powstała tu huta „Waleska”, zaś w 1842 istniejąca do dziś (pod nazwą Odlewnia Żeliwa) huta „Pawła”. W 1842 roku wybudowano młyn parowy, należący do rodziny Sternów, w której w 1888 roku urodził się Otto Stern, późniejszy laureat Nagrody Nobla z dziedziny fizyki.

Od początku XX wieku wśród mieszkającej w Żorach ludności pochodzenia polskiego (w mieście mieszkała także spora liczba Niemców oraz członkowie gminy żydowskiej istniejącej tu od XVI wieku), pogłębiła się chęć zamanifestowania własnej odrębności narodowej. Powstało m.in. Towarzystwo Śpiewacze „Feniks”.

Mieszkańcy Żor walczyli we wszystkich trzech powstaniach śląskich. W trzecim w 1921 roku wziął udział w walkach XIII Żorski Pułk Piechoty Wojsk Powstańczych.

Przejęcie władzy w Żorach przez polską administrację nastąpiło 4 lipca 1922 roku. W tym samym roku Żory odwiedził Naczelnik Państwa Józef Piłsudski.

W okresie międzywojennym zaczęły się w mieście tworzyć kolejne polskie organizacje: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, ZHP. W 1922 roku powstało polskie Państwowe Gimnazjum im. Karola Miarki, powstał też zakład wyrobów metalowych „Minerwa”.

W chwili wybuchu II wojny światowej w Żorach mieszkało 6100 mieszkańców. Okupacja niemiecka rozpoczęła się w mieście już 1 IX 1939 roku. Miasta broniły zaledwie siły osłonowe wojska polskiego (siły batalionu Obrony Narodowej „Rybnik”, bateria 23 pułku artylerii lekkiej). Przeciwko sobie miały zaś siły główne 5 Dywizji Pancernej Wehrmachtu.

Żory, wraz z resztą ziem polskiego Górnego Śląska zostały bezpośrednio przyłączone do Rzeszy. Okupacja trwała ponad 5 lat. Krótko przed końcem wojny miasto było świadkiem „marszu śmierci” więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Na terenie miasta zginęło wtedy 47 więźniów. II wojna światowa zakończyła się dla Żor tragicznie. W wyniku przeprowadzonego 24 marca 1945 roku natarcia wojsk radzieckich i czechosłowackich 80 procent zabudowy miasta zostało doszczętnie zburzone.

Do początku lat siedemdziesiątych Żory powoli odbudowywały się ze zniszczeń, pozostawały jednak małym kilkutysięcznym miasteczkiem. W związku z rozbudową przemysłu wydobywczego na terenie tzw. Rybnickiego Okręgu Węglowego, w Żorach rozpoczęto budowę wielkich osiedli mieszkaniowych, w których zamieszkali wraz ze swymi rodzinami, nowi pracownicy okolicznych kopalń. W ciągu kilkunastu lat ilość mieszkańców miasta wzrosła do przeszło 60 tysięcy.

Zabytki

• układ urbanistyczny miasta
• gotycki kościół parafialny pw. św. Apostołów Filipa i Jakuba z XV wieku
• plebania z XIX wieku
• kościół ewangelicko-augsburski, 1931 r.
• plebania ewangelicka, 1906 r.
• fragmenty murów obronnych z XIV wieku
• dom, ul. Bramkowa 1 z XIX wieku
• dawny Dom Ludowy „Sala Polska”, obecnie dom kultury, ul. Dolne Przedmieście 1 (XIX/XX w.)
• dom, ul. Dolne Przedmieście 5, 2 poł. XIX wieku
• dom, ul. Dworcowa 1, XIX wiek
• zespół domu, ul. Dworcowa 6, 1903 r. (dom, ob. szkoła muzyczna oraz ogród)
• niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego przy ul. Murarskiej (nr: 11, 13, 19, 35, 37)
• kamienice na rynku z XIX wieku (nr: 1, 12, 23)
• domy przy ulicy generała Szeptyckiego, z XIX wieku (nr: 4, 6, 9, 12)
• domy przy ulicy Szerokiej z XIX wieku (nr: 7, 12, 14, 16, 20)
• Pałac w Żorach klasycystyczny z przełomu wieków XVII i XVIII w., w dzielnicy Baranowice
• dom przy ul. Wodzisławskiej 111, z końca XIX wieku, w dzielnicy Rogoźna
• cmentarz żydowski z 1818 roku
• kapliczka przy ul. Młynarskiej

• 
  Rynek w Żorach
• 
  Zabytkowy cmentarz
• 
  Klasycystyczny pałac w Żorach-Baranowicach
• 
  Rondo przy kościele ewangelickim
• 
  Dworzec kolejowy Żory
• 
  Kościół farny św. Filipa i św. Jakuba
• 
  Muzeum Miejskie

Rozrywka

Ważnym celem rozrywkowym w Żorach jest amerykańskie miasteczko "Twinpigs". Amerykański Park Rozrywki został utrzymany w interesującym i wszystkim znanym westernowym stylu. Dostarcza on wielu niezapomnianych wrażeń, a elementy tradycyjnej miejscowości ubogacają nowoczesne elementy rozrywkowe (m.in. rollercoaster i parady motocykli).

Do innych miejsc rozrywkowych w Żorach należą: Kino Na Starówce (ul. Kościuszki 3, Żory), Park Wodny Aquarion (ul. Wodzisławska 3A, Żory), Open The Lock Escape Room (ul. Traugutta 4, Żory) i Karuzela Juliusza Verne'a na Rynku (Rynek 9, Żory).

Muzea w Żorach

• Muzeum Ognia (Katowicka 3, Żory) - tel. 32 307 27 98
• Muzeum Miejskie (Muzealna 1/2, Żory) - tel. 32 434 37 14

Tereny zielone

• Park Botaniczny Piaskownia
• Park Zielony Jar
• Park "Cegielnia"
• Skwer Europejski
• Park Staromiejski
• Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich

Zakupy

W Żorach znajduje się kilkanaście sklepów, supermarketów itp. obiektów handlowych. Do sklepów wielkopowierzchniowych mieszczących się w mieście należą: Park Handlowy Żory (al. Zjednoczonej Europy 35), Chińskie Centrum Handlowe (al. Zjednoczonej Europy 39), CH Auchan (ul. Francuska 11) i Castorama (al. Zjednoczonej Europy 26).

W planach jest budowa Galerii Handlowej Wiślanka, mającej mieścić się przy DK81 (zwanej potocznie "Wiślanką").

Ciekawostki

• Na pamiątkę pożaru z 1702, w jego rocznicę (11 maja), od ponad 300 lat obchodzone jest jedyne w Europie Święto Ogniowe, a do historii pożarów nawiązuje także otwarte w 2014 roku Muzeum Ognia.
• W Żorach jest 18 kościołów, należących do siedmiu związków wyznaniowych.
• Miasto jest jednym z kilku w Polsce, w którym się obchodzi Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną. Pierwsze jego obchody w Żorach nastąpiły w roku 1998.Co roku świętu towarzyszą koncerty, pokazy taneczne, występy muzyczne i zajęcia tańca.
• Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Żorach (2012) wynosiło 3 224,73 zł, czyli 86,1% średniej krajowej dla Polski.