Mazury

Z Wikipodróży
Mazury

Mazury
Mazurÿ
Lokalizacja
Flaga
Informacje
Państwo Polska
Stolica Ełk
Liczba ludności
Język polski
Kod samochodowy N
Strona internetowa

Mazury (hist. Mazowsze Pruskie, Mazury Pruskie, maz. Mazurÿ, niem. Masuren) – region etnograficzny i geograficzny w północno-wschodniej Polsce, będący częścią Prus. Główną grupą etnograficzną regionu są Mazurzy.

Nazwa[edytuj]

Jan Grzenia podaje, że rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) – pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegieć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy – do którego dodano przyrostek -ur. Wyraz Mazury, który stanowi liczbę mnogą, był znany dopiero od XV wieku.

Trzeba podkreślić, że Mazurami, czy też częściej Mazurami pruskimi (które to określenie pojawiło się dopiero w XIX wieku), nazywano osadników z Mazowsza i ich potomków, którzy zasiedlali te tereny od XIV wieku. Jednocześnie określenie Mazur odnosiło się do rdzennych mieszkańców Mazowsza.

Historia[edytuj]

Najstarsze odkryte osadnictwo na ziemiach mazurskich datowane jest na okres między XIII a V wiekiem p.n.e. (ślady kultury łużyckiej). W okresie około VI wieku p.n.e. można mówić o osadniczej kulturze kurhanów zachodniobałtyckich, której ślady pozostały m.in. na terenie dzisiejszego powiatu gołdapskiego. Z pierwszych stuleci n.e. pozostały ślady tzw. pogermańskiej kultury wielbarskiej. Około VI wieku n.e. wytworzyły się trzy większe wspólnoty plemienne: zespół galindzki, jaćwieski i estyjski.

Tereny Mazur w latach wczesnego średniowiecza zamieszkiwały plemiona pruskie, takie jak:

  • Bartowie – zamieszkiwali okolice dzisiejszego Kętrzyna
  • Galindowie – zamieszkiwali prawie cały środkowy obszar dzisiejszych Mazur
  • Sasinowie – występowali na zachodnich terenach Mazur
  • Jaćwingowie – zamieszkiwali okolice dzisiejszego Ełka i Olecka

Plemiona te nigdy tworzyły jednolitego państwa i w XIII wieku nie były w stanie przeciwstawić się militarnej sile Krzyżaków. Jednocześnie odbywały się także misje chrystianizacyjne (m.in. biskupa Chrystiana), ale większy, zgubny dla Prusów wpływ miały działania wojenne. Po upadku powstań Prusów w 1283 ziemie zostały opanowane przez zakon.

Tereny współczesnych Mazur, zasiedlone osadnikami, w tym również mazowieckimi, podobnie jak sąsiednia Warmia stały się areną starań o uniezależnienie od zakonu krzyżackiego. W 1440 roku zawiązano Związek Pruski, który odegrał znaczącą rolę w tych staraniach, również militarnych, w kolejnych latach, niemniej jednak po wojnie trzynastoletniej i pokoju toruńskim w 1466 roku ziemie te pozostały w granicach Państwa Zakonnego. W 1525 roku weszły z kolei w skład wasalnych wobec Polski Prus Książęcych, co po sekularyzacji i procesie reformacji przesądziło o ewangelickim charakterze ludności.

Prusy Książęce pod panowaniem Hohenzollernów rychło podjęły starania o uniezależnienie się od Polski, niemniej jednak utrzymywano prawa językowe osadników polskich, zapewniając im opiekę religijną czy szkolnictwo, szczególnie w większych miastach, np. Ełku. Udziałem mieszkańców Mazur stały się ciężkie wydarzenia wojenne w XVII wieku, szczególnie najazdy tatarskie w epoce potopu szwedzkiego. Wydarzenia tamtego okresu przesądziły też o uwolnieniu się państwa pruskiego od brzemienia lennego, a wkrótce do koronacji króla Prus (1701). Rosnące znaczenie nowej monarchii (wspólnej z Brandenburgią) i jej udział w rozbiorze Polski w 1772 sprawił, że za Fryderyka II doszło do połączenia w jednych granicach dawnych ziem pruskich, Mazur i Warmii, jako prowincji Prusy Wschodnie.

Pruska polityka unifikacyjna zakładała większą jednolitość państwa, co oznaczało stopniowe usuwanie języka polskiego z życia publicznego na Mazurach, szkół, kościołów. Przeciwko takim działaniom występowali m.in. Gustaw Gizewiusz, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, potem również Wojciech Kętrzyński. Działalność germanizacyjna, połączona z podporządkowaniem się większości Mazurów administracji państwowej, przyniosła jednak jednoznaczny efekt w okresie plebiscytu 1920 roku, kiedy to na Mazurach liczba głosów za Niemcami (Prusami Wschodnimi), niezależnie od bieżących działań represyjnych, wyniosła blisko 97%.

W okresie międzywojennym, a zwłaszcza hitlerowskim, wzmogły się prześladowania działaczy na rzecz polskości Mazur. W odróżnieniu od Warmii, gdzie powstało w latach 30. XX wieku kilkanaście szkół polskich, na Mazurach zdołano utworzyć tylko jedną, w Piasutnie, a jeden z nauczycieli, Jan Lanc, padł ofiarą morderstwa. Ludność przyznającą się, choćby konspiracyjnie, do polskości, spotkało duże rozczarowanie także po wojnie, kiedy ziemie znalazły się w granicach Polski. W większości zostali uznani za Niemców, do czego przyczyniała się ewangelicka wiara, odróżniająca ich nie tylko od sąsiadów z Warmii, ale i dużej liczby ludności napływowej z Kresów. W rezultacie tysiące Mazurów swoją ziemię rodzinną opuściły.

Współczesne Mazury słyną przede wszystkim z turystyki, co zawdzięczają bogactwie jezior[1].

Warunki naturalne[edytuj]

Regionalizacja fizycznogeograficzna[edytuj]

Pod względem fizycznogeograficznym Mazury obejmują:

  • Makroregion Pojezierze chełmińsko-dobrzyńskie, w tym mezoregiony:
    • Garb Lubawski (tylko wschodnia część)
    • Dolinę Drwęcy (tylko obszar Ostródy)
    • Równinę Urszulewską (tylko północno-wschodnia część)
  • Makroregion Nizina Północnomazowiecka, w tym mezoregiony:
    • Wzniesienie Mławskie (obszar północno-zachodni)
    • Równinę Kurpiowską (tylko północne fragmenty)
  • Makroregion Pojezierze Mazurskie, w tym mezoregiony:
    • Równinę Olsztynka (bez północno-zachodniej części na północ i wschód od Ostródy),
    • Pojezierze Olsztyńskie (tylko obszar Pasymia),
    • Równinę Mazurską,
    • Pojezierze Mrągowskie (tylko obszar Mrągowa i Szczytna),
    • Krainę Wielkich Jezior Mazurskich
    • Pojezierze Ełckie (bez Grajewa, Rajgrodu i Augustowa)
    • Krainę Węgorapy
    • Wzgórza Szeskie
  • Makroregion Pojezierze Litewskie, w tym mezoregiony:
    • Puszcza Romincka
    • Pojezierze Suwalskie (tylko zachodnie i północno-zachodnie fragmenty)

Jeziora[edytuj]

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, będąca częścią Pojezierza Mazurskiego jest najpopularniejszym miejscem na Mazurach, które przyciąga masę turystów. Występuje tutaj ponad 2 tys. jezior. Największe z nich to Jezioro Śniardwy (113,8 km²) i Mamry (104,5 km²).

Fauna i flora[edytuj]

Lasy zajmują około 30% powierzchni regionu. Znajdują się tu liczne kompleksy, głównie lasów świerkowo-sosnowych, o stanie zbliżonym do pierwotnego. Największymi z nich są: Puszcza Piska, Puszcza Borecka, Lasy Purdzkie, Lasy Ramudzkie, Lasy Napiwodzkie, Lasy Taborskie i Lasy Dzierzgońskie. Poza lasami duże połacie terenów zajmuje roślinność błotna i torfowiskowa. Występuje tu także wiele gatunków roślin zielnych i reliktowych gatunków tundrowych, np. mech wodny, moczarka kanadyjska, babka, tatarak, chaber łąkowy, głóg, koniczyna i rokitnik.

Mazury zamieszkuje wiele gatunków zwierząt. Lasy są siedliskiem żubra, łosia, bobra, jelenia, sarny, dzika i zająca. Występują tu także lisy, wilki, rysie, kuny leśne, borsuki i nietoperze. Kraina ta charakteryzuje się jednak przede wszystkim bogactwem ptaków. Należą do nich: głuszce, jarząbki, cietrzewie, kruki, orły przednie, orzechówki, sójki, dzięcioły, myszołowy, jastrzębie, krogulce, czaple, żurawie i wiele innych. W mazurskich wodach rzek i jezior występuje ponadto wiele gatunków ryb, m.in.: łosoś, troć, głowacz, kleń, jelec, sieja, sum, szczupak, płoć, leszcz, okoń, węgorz, peluga, amur biały, tołpyga biała oraz tołpyga pstra.

Klimat[edytuj]

Klimat Mazur kształtowany jest głównie przez masy powietrza kontynentalnego, napływającego ze wschodu. Zimy są tu długie i mroźne, natomiast lata krótkie i słoneczne. Krótki jest także okres wegetacyjny, który trwa przez około 180–190 dni w roku.

Obszar[edytuj]

Po 1945 roku, wraz z wymianą ludności, Mazury pod względem historyczno-kulturowym w zasadzie przeszły do historii. W związku z tym faktem współcześnie trudno jest określić dokładny zasięg Mazur. Wiele zależy od tego jakie kryteria – mniej lub bardziej obiektywne – obierze się i do jakiego okresu będzie się odnosić.

Za mazurskie można uznawać historyczne powiaty (w zasięgu sprzed 1945 roku): kętrzyński (po Bezławki i Kętrzyn), węgorzewski, południową część gołdapskiego, giżycki, olecki, mrągowski, ełcki, piski, szczycieński, nidzicki (z Działdowem) i południową część ostródzkiego wraz z Ostródą.

Patrząc pod tym kątem, ale uwzględniając współczesny podział administracyjny Polski, Mazury obejmują w woj. warmińsko-mazurskim powiaty: ostródzki (bez obszarów na północ od tego miasta), działdowski (bez gminy Lidzbark i północno-zachodniej części gminy Rybno), nidzicki (bez południowych fragmentów powiatu), szczycieński (bez północnych i południowo-wschodnich fragmentów powiatu), olsztyński (tylko południowo-zachodni oraz wschodni fragment powiatu), mrągowski, piski, ełcki (bez południowo-zachodnich fragmentów powiatu), giżycki, olecki, kętrzyński (bez północnych, północno-zachodnich i zachodnich części powiatu), węgorzewski (bez północnej części) i gołdapski (bez północno-zachodnich i wschodnich fragmentów powiatu) i w niewielkich częściach w woj. mazowieckim powiaty: mławski (tylko północne fragmenty) przasnyski (tylko północny fragment gminy Chorzele) i ostrołęcki (tylko północno-zachodni fragment gminy Czarnia i Myszyniec) oraz w woj. podlaskim powiaty: kolneński (tylko północne fragmenty gminy Kolno), augustowski (tylko zachodni fragment) i suwalski (tylko zachodni i północny fragment gminy Filipów).

Dojazd[edytuj]

Samolotem[edytuj]

Lotnisko Olsztyn Mazury

Koleją[edytuj]

Samochodem[edytuj]

Z Warszawy najlepiej przez Ostrołękę. Z zachodu kraju lepiej przez Poznań i Toruń.

Autobusem[edytuj]

Statkiem[edytuj]

Miasta[edytuj]

Warto zobaczyć[edytuj]

Walory turystyczne Mazur to przede wszystkim pagórkowate ukształtowanie terenu, duża ilość jezior i zabytków, dziewicza przyroda, gospodarstwa agroturystyczne i niski poziom uprzemysłowienia. W regionie można zwiedzić dużo gotyckich zamków i kościołów, wzniesionych przez władających niegdyś tymi ziemiami Krzyżaków.

  • Jedną z największych atrakcji turystycznych są Pola Grunwaldzkie, na których w 1410 roku wojska polsko-litewskie pokonały Krzyżaków.
  • Sieć kanałów wodnych łączących liczne jeziora jest atrakcją dla żeglarzy i wodniaków. Przez region ten przebiega Kanał Elbląski, łączący Mazury z Powiślem, który z zespołem 5 naziemnych pochylni stanowi osobliwość na skalę europejską.
  • Północne krańce Mazur należą do najrzadziej odwiedzanych zakątków kraju. Właśnie tu, wśród uroczych pagórków i łąk, za wsią Stańczyki, znajdują się potężne wiadukty nieczynnej linii kolejowej Gołdap – Żytkiejmy (31 km). Mosty w Stańczykach są najwyższymi na linii i jednymi z najwyższych w Polsce. Długość – 200 m i wysokość 36 m. Architektura charakteryzuje się doskonałymi proporcjami a filary ozdobione są elementami wzorowanymi na rzymskich akweduktach w Pont du Gard, stąd mosty często nazywane są – „Akwedukty Puszczy Rominckiej”.
  • Giżycko – bardzo ciekawe miasto z zamkiem krzyżackim, zabytkowymi twierdzą Boyen i wieżą ciśnień oraz XIX wiecznym mostem obrotowym, będącym najstarszym tego typu mostem w Polsce.
  • Ełk – w mieście warto zobaczyć zabytkowe budowle, wieżę ciśnień oraz przejechać się Ełcką Koleją Wąskotorową.

Cykliczne imprezy kulturalne[edytuj]

Do najpopularniejszych cyklicznych imprez kulturalnych, odbywających się na Mazurach należą:

  • Mazurskie Lato Muzyczne w Ełku
  • Mazurskie Lato Kabaretowe MULATKA w Ełku
  • Mazurskie Zawody Balonowe w Ełku
  • Festiwal Ognia i Wody w Ełku
  • Hip Hop Tour w Ełku
  • Międzynarodowy Festiwal Piknik Country & Folk w Mrągowie
  • Festiwal Kultury Kresowej w Mrągowie
  • Międzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej i Morskiej Szanty w Giżycku
  • Seven Festival w Węgorzewie – festiwal muzyki rockowej
  • Festiwal muzyki rockowej i metalowej Hunter Fest w Szczytnie (w latach 2004–2009)
  • Przystanek Olecko – festiwal muzyki rockowej (spektakle teatralne, happeningi oraz koncerty piosenki poetyckiej)
  • Ostróda Reggae Festival
  • Ogólnopolski Festiwal Muzyki Tanecznej w Ostródzie
  • Regionalny Festiwal Pogranicza Kartaczewo w Gołdapi
  • WALKIRIA – Mazurski Piknik Historyczny w Parczu pod Kętrzynem

Noclegi[edytuj]

Gastronomia[edytuj]

Galeria[edytuj]

Sąsiednie regiony[edytuj]

Przypisy[edytuj]